نمونه ای از شیوه رفتار اسلامی با فرزندان

از امتیازات شریعت اسلام این است که تنها در این دین تحقق عدل با رعایت حقوق مردم، کودکان و نسل های بعد و آیندگان امّت لحاظ شده است و به همین دلیل اسلام از انسانها می خواهد تا کودکانشان را خوب تربیت کنند و تمام راههایی را که این هدف را تحقق می بخشند به ما نشان داده است.

در شرع مقدس اسلام اصل بر این است که کودکان با محبت و دوستی تربیت شوند و با آنها شیوه ی وعظ و نرمی درپیش گرفته شود واگر این شیوه کارگر نیفتاد ، آنوقت است که به کارگیری مجازات و توبیخ و تنبیه بدنی ( که به کودک زیان نرساند)، جایز می باشد.

پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرمایند :" مروا أولادكم بالصلاة وهم أبناء سبع سنين، واضربوهم عليها لعشر، وفرقوا بينهم في المضاجع":( فرزندانتان را در سن هفت سالگی به نمازامر کنید، در ده سالگی اگر نماز نخواندند آنان را بزنید و محل خواب آنها را از هم جدا کنید.)  (رواه أحمد والحاكم عن ابن عمرو وصححه الألباني ) .

جواز تنبیه بدنی کودک منحصر به نماز نیست، بلکه این کار درتمام اوامر و آداب دینی و اخلاقی مانند روزه و راستگویی ، واطاعت پدر و مادر و غیر اینها  مشروعیت دارد ، دلیل آنچه گفتیم چیزی است که در پایان وصیت پیامبر صلی الله علیه وسلّم به صحابی جلیل القدر معاذ بن جبل رضی الله عنه آمده است:«.... وأنفق على عيالك من طولك، ولا ترفع عنهم عصاك أدباً، وأخفهم في الله»:" و بر اهل و عیال خود (مطابق توان) خرج کن و برای تنبیه وادب فرزندان عصا(چوبدستی )را از آنها دور مکن و آنها را از الله بترسان" (رواه أحمد وقواه الألباني في "الصحيحة) این چیزی است که پیشینیان نیکوکار امّت از دین فهمیدند و در زندگی خود بدان عمل نمودند، عمر بن الخطاب رضی الله عنه یکی از فرزندانش با کنیه (ابو عیسی ) را به خاطر حفظ وپاک سازی باور توحیدی و تنزیه الله (سبحانه وتعالی) از داشتن پدر وفرزند، تنبیه فرموده. (رواه احمد وقواه الالبانی فی صحیحه)

امّا این نکته را فراموش نکنیم که نباید به سراغ زدن وتنبیه بدنی رفت مگر در حالتی که نصیحت و وجود الگوی درست و تذکر و یادآوری مستمر فایده ای نبخشیده باشد، البته در چنین شرایطی نیز تنبیه (بدنی) از روی ضرورت و انتخاب زیان کوچکتر (اخف الضررین) صورت می گیرد چون اصل بر تعامل با کودک از راه دوستی، محبت و شفقت و رحمت است.

دکتر خالد القریشی – عضو هیئت تدریس دانشگاه اسلامی امام محمد بن سعود – همچنین اضافه کرد که شفقت و رحمت بر کودکان و تعامل نیکو با آنان جزو سنت ها و آداب پیامبر صلّی الله علیه وسلم است ،  و در این باره دلیلی واضح تر از حدیثی که ابوهریره (رضی الله عنه) روایت کرده وجود ندارد که : اقرع بن حابص(رضی الله عنه) پیامبر (صلی الله عیه وسلّم) را دیدند که حسن(رضی الله عنه ) را می بوسند خطاب به پیامبر، گفتند :" من ده فرزند دارم که تا به حال هیچکدام را نبوسیده ام) پیامبر صلی الله علیه وسلم در جوابش فرمود:" هر کس رحم و شفقت نکند مورد شفقت قرار نخواهد گرفت" ، عایشه (رضی الله عنه) نیز می فرماید: " دسته ای از اعراب بادیه نشین خدمت حضرت صلی الله علیه وسلم رسیدند و پرسیدند :آیا فرزندانتان را می بوسید؟ فرمودند: آری آنها گفتند: ولی ما نمی بوسیم. پیامبرصلی الله علیه وسلم فرمودند: " اگر خداوند رحمت را از دلهایتان برداشته باشد از دست من چه کاری بر می آید؟)"(رواه مسلم)

شیوه ی اسلام در رفتار با کودکان این است، امّا در بعضی موارد لازم است که  والدین در برخورد با کودک شدت و سختی را هم به کار گیرند چون در نصوص شرعی از پیامبر صلی الله علیه وسلم چنین دستوری روایت شده به عنوان مثال می توان از امر پیامبر (صلی الله علیه وسلم) مبنی بر زدن کودکان بر ترک نماز در ده سالگی  وغیره اشاره کرد.

پس از مراجعه ودقت در نصوص شرعی ، می توانیم قوانین وقواعدی برای استفاده از شدت عمل در تعامل با کودکان بنا نهیم که به قرار زیرند:

قاعده اول: باید تنبیه بدنی آخرین را ه حل باشد یعنی بعد از روشهای تربیتی دیگر مانند تذکر نرم و نصیحت.

قاعده ی دوم: باید زدن را از سنُ ده سالگی (ونه از سنّ پایینتر) شروع کرد.

قاعده سوم:مجازات باید متناسب با نوع جرم کودک باشد نه بیشتر.

قاعده چهارم: تنبیه به آزار و اذیت بچه نینجامد

قاعده پنجم: جای مناسبی را باید برای تنبیه کودک در نظر گرفت، به گونه ای که جلوی مردم و نزدیکان و غیر آنها نباشد.

قاعده ششم: والدین نباید فرزندان را در حالت عصبانیت تنبیه نمایند تا برکاری که انجام می دهند کنترل داشته باشند ، و این را نیز متوجه باشند که زدن فقط  هنگام نیاز و برای تأدیب و تهذیب فرزند است  ، نه برای شکنجه وگرفتن انتقام ازاو. 

مترجم: عبیدالله