يگانگي بشري

الحمدالله رب العالمين، والعاقبه للمتقين، ولاعدوان الا علي الظالمين، والصلاه والسلام علي محمد الذي ارسله ربه رحمه للعالمين و علي آله و صحبه اجمعين.

آفرينش بشريت از «وحدت انساني» كاملي در ساختار جسمي، سرشت احساسات، عواطف، رويكردها، رنج‌ها، آرزوها، نيازمندي‌ها و ضروريات برخوردار است و برمبناي همين نگرش براي گرايش‌هاي نژادپرستانه و اختلاف در رنگ پوست، سلسله خانوادگي، تفاوت ميان مرد و زن و تمايلات ملي و مسلكي و مذهبي و ديگر تمايزها هيچ‌گونه بهانه و توجيهي وجود ندارد.

لازمه وحدت آفرينش انسان از جانب خداوند پايبندي به اصول و ارزش‌هاي مساوات،‌ آزادي، برادري و عدالت در چهارچوب خانواده و عرصه‌هاي ديگر و همكاري و تفاهم سازنده ميان مرد و زن براي به حركت انداختن چرخ زندگي به سوي خير و سعادت و قوت و كرامت و افتخار و آرامش و الفت و مودّت و آسايش روحي است.

اساس ارتباط ميان مرد و زن در اسلام بر مبناي مساوات كامل در آفرينش و وحدت خلقت وجود قرار گرفته است و خداوند متعال اين موضوع را در قرآن اين‌گونه تبيين فرموده است:

« يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيرًا وَنِسَاء وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِي تَسَاءلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا» (النساء / 1)

«اى مردم از پروردگارتان بپرهيزيد كه همه شما را از يك انسان آفريد و همسر او را (نيز) از جنس او آفريد، و از آن دو، مردان و زنان فراوانى (در روى زمين) منتشر ساخت، و از خدايى بپرهيزيد كه (همگى به عظمت او معترفيد و) هنگامى كه چيزى از يكديگر مى‏خواهيد نام او را مى‏بريد، (و نيز) از خويشاوندان خود [از قطع ارتباط با آنها] پرهيز كنيد، زيرا خداوند مراقب شماست‏».

پيامبر گرامي اسلام صلی الله علیه وسلم  مي‌فرمايد:

«زنان همسان و هم رديف مردانند».( احمد و ابوداود وترمذي)

اين مساوات ميان مرد و زن عامل بقاي نسل بشر و ازدياد فرزندان پسر و دختر و در هم آميختن مجموعه‌هاي بشري در ميان جامعه‌ها گرديده است تا جايي كه اين جمعيت بشري كه تعداد آن به حدود پنج ميليارد و سيصد ميليون نفر مي‌رسد، در همه گوشه وكنار كره زمين زندگي مي‌كنند و از ثروت‌ها و خيرات آن براي تحقق «امنيت و سلامت» در همه زمينه‌ا استفاده مي‌نمايند.

اخوت و برادري از «كرامت انساني» كه اصلي اساسي به شمار مي‌رود و هيچ‌گونه برتري ميان مرد و زن را نمي‌پذيرد، سرچشمه گرفته است.

« وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ » (الاسراء / 70)

«به راستي ما فرزندان آدم را گرامي داشته‌ايم».

هم‌چنين لازمه برادري انساني تعاون و همكاري براي رويارويي با مشكلات سخت و متنوع و مستمر زندگي است؛ زيرا تعاون يكي از مظاهر بارز رشد و تمدن بوده و مرد و زن هر دو در ارتباط با آن مسئوليت دارند.

تعاون و همكاري براساس وجود پديده محبت، الفت، دلسوزي و احساس همدردي متقابل قرار گرفته است و عرصه‌هاي زندگي تنها با بهره‌گيري از اين احساس و عاطفه پاك ميان مردان و زنان است كه راه درست خود را در پيش مي‌گيرند.

و در راستاي اظهار حقايق «مساوات، برادري،‌ آزادي و عدالت» در جهان بوده است كه رسول خدا صلی الله علیه وسلم  در حجه الوداع رهنمودها و ارزش‌هاي ماندگاري را فرا راه فعاليت‌هاي بشري قرار داده و فرموده است:

«اي مردم، پروردگار شما يكي است و پدرتان نيز يكي بوده است. بدانيد عرب بر غير عرب، غير عرب بر عرب، سرخ‌ پوست بر سياه‌پوست، سياه‌پوست بر سرخ‌پوست ـ جز به وسيله پرهيزكاري ـ هيچ‌گونه فضيلت و برتري ندارند. گرامي‌ترين شما نزد خداوند پرهيزكارترين‌تان است. آيا پيامم را رسانديم؟‌گفتند:‌آري، يا رسول الله صلی الله علیه وسلم . سپس فرمود: كساني كه در اين‌جا حضور داشته‌اند، آن را به آنهايي كه غايب بوده‌اند، برسانند».( البيهقي.)

تصوير وحدت انساني با توجه به مفهوم فراگير و مشترك آن از نظر اسلام، ادامه همان تلاش و نگرش ديگر پيامبران براي تحقق روند تكاملي رسالت همه آنان و تأكيدي ديگر بر جهاني بودن رسالت اسلام در آخرين صورت آن از طريق پيامبر همه انسان‌ها حضرت محمد بن عبدالله ص است.

اعتراف به اصل «وحدت انساني» و مسائلي مانند مساوات كامل ميان مرد و زن و انسان بودن زن كه از آن منشعب مي‌شود، موارد زير را مي‌طلبد: (المرأه بين الفقه و القانون.)

1-    مساوات ميان مرد و زن در حقوق و مسئوليت‌ها:

در ارتباط با «انديشه و اهليت» ‌و مسئوليت‌هايي كه دين خداوند فرراه انسان‌ها قرار داده. زنان دست كمي از مردان ندارند و در حقوق و مسئوليت‌ها همسان مي‌باشند.

2-    مساوات ميان آنان در عرصه عقايد و احكام :

همان انتظاري كه از مرد براي برخورداري از عقيده‌اي صحيح و اداي مسئوليت‌هاي شرعي مي‌رود همان انتظار از زن نيز وجود دارد و در استحقاق دست‌يابي به درجات اخروي و كسب ثواب مرد و زن در يك رديف قرار دارند و مبناي مساوات با عمل صالحي است كه هر دو انجام مي‌دهند.

مساوات ميان مرد و زن در ارتباط با حقوق و مسئوليت‌هاي اخروي در تكاليف ديني برگرفته از قرآن و سنت، پديده‌اي عمومي است. خداوند متعال مي‌فرمايد:

« إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيم» (الاحزاب / 35)

«مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ايمان، و مردان و زنان عبادت‌پيشه، و مردان و زنان راستگو و مردان و زنان شكيبا و مردان و زنان فروتن و مردان و زنان صدقه‌دهنده و مردان و زنان روزه‌دار و مردان و زنان پاكدامن و مردان و زناني كه خداوند را فراوان ياد مي‌كنند، خداوند براي (همه) آنها آمرزش و پاداش بزرگي را فراهم ساخته است».

هم‌چنين مي‌فرمايد:

« كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ » (المدثر / 38)

«هركس در گرو عملكرد خويش است».

و مي‌فرمايد:

« وَمَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلَا يُظْلَمُونَ نَقِيرًا »(النساء / 124)

«كساني كه كارهاي شايسته مي‌كنند ـ مرد باشند يا زن ـ در حالي كه مؤمن باشند، به بهشت مي‌روند و به اندازه گودي پشت هسته خرمايي مورد ستم قرار نمي‌گيرند».

هم‌چنين مي‌فرمايد:

« مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ» (النحل / 97)

«هركس ـ‌ مرد يا زن ـ ‌كار شايسته كند و مؤمن باشد، قطعاً او را با زندگي پاكيزه‌اي حيات (حقيقي) مي‌بخشيم و مسلماً به آنان بهتر از آن‌چه انجام مي‌دادند پاداش خواهيم داد».

هم‌چنين در زمينه زندگي مادي و روابط همسري و قيام به مسئوليت‌هاي معيشتي، قرآن با صراحت تمام اصل مساوات در مسائل زندگي خانوادگي را بيان و مقرر نموده است. خداوند متعال در اين‌باره مي‌فرمايد:

« وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ» (البقره / 228)

«و همانند همان (وظايفي) كه بر عهده زنان است، به صورتي شايسته به نفع آنان (بر عهده مردان) نيز هست و مردان بر زنان برتري دارند».

3-    مساوات ميان مرد و زن در اهليت:

در اهليت‌ها و شايستگي‌هاي اجتماعي و اقتصادي، زنان نيز هم‌چون مردانند؛ زيرا مبناي مسئوليت‌، برخورداري از «عقل» است و زنان نيز همانند مردان عاقل و رشيد مي‌باشند و براي مثال در مورد ازدواجشان، رضايتشان شرط صحت آن است؛ زيرا رسول خدا صلی الله علیه وسلم  مي‌فرمايد:

«بدون اطلاع از تصميم زن بيوه و بدون رضايت دختر، آنان را به نكاح كسي درنياوريد».( متفق عليه.)

زنان داراي مسئوليت‌هاي مالي جداي از مسئوليت‌هاي مالي ديگر اعضاي خانواده هستند. هر چيزي را كه بخواهد مي‌تواند به مالكيت خود درآورد و هرگونه كه خواست در دارايي خود دخل و تصرف بنمايد و در اين مورد اموالي را كه از طريق ارث، بخشش، كار و ... به دست آورده فرقي با هم ندارند. خداوند متعال در اين‌باره مي‌فرمايد:

« لِلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ نَصِيبًا مَفْرُوضًا » (النساء / 7)

«براي مردان از آن‌چه پدر، مادر و خويشاوندان (آنان) برجاي گذاشته‌‌اند، سهمي وجود دارد و براي زنان (نيز) از آن‌چه پدر، مادر و خويشاوندان (آنان) برجاي گذاشته‌اند سهمي (خواهد بود) خواه آن مال كم باشد يا زياد و سهم هركس واجب معين شده است».

لازم به يادآوري است كه براساس ماده 217 قانون مدني فرانسه حقوق مالي زن در حقوق و اختيارات شوهرش ذوب مي‌شود و بدون موافقت شوهر، زن حق هيچ‌گونه دخل و تصرفي را در اموال خويش ندارد.

4-    منزلت مرد و زن يكسان است:

زيرا زن نيز هم‌چون مرد انسان به شمار مي‌رود و خداوند همه انسان‌ها را گرامي و محترم شمرده است و مي‌فرمايد:

« وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آَدَمَ » (الاسراء / 70)

«به راستي ما فرزندان آدم را گرامي داشته‌ايم».

زنان در مقابل مادر،‌ همسر، دختر و خواهر هم ‌چون مردان داراي اكرام و احترام مي‌باشند. خداوند متعال در اين‌باره مي‌فرمايد:

« وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا » (الاحقاف / 15)

«به انسان سفارش كرده‌ايم كه با پدر و مادرش به نيكي رفتار كند. مادرش همراه با تحمل رنج به او باردار شد و با تحمل سختي او را به دنيا آورد و باردار شدن مادر و از شير گرفته شدن او سي ماه (طول كشيده)‌ است».

در مورد مسئوليت اكرام و احترام، مادران سه درجه بر پدران برتري دارند؛ زيرا امام بخاري و مسلم از ابوهريره روايت مي‌نمايند كه: مردي به حضور رسول خدا صلی الله علیه وسلم  رسيد و گفت: چه كسي بيشتر بر من حق دارد كه با او به خوبي رفتار نمايم؟ رسول خدا صلی الله علیه وسلم  فرمود:‌ مادرت. گفت: پس از او؟ رسول خداص فرمود: مادرت، باز گفت پس از او؟ باز گفت: رسول خدا صلی الله علیه وسلم  براي بار سوم فرمود: مادرت. آن مرد پرسيد: پس از مادرم؟ رسول خدا صلی الله علیه وسلم   فرمود: پدرت.

« وَمِنْ آَيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآَيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ» (الروم / 21)

«و برخي از نشانه‌هاي (دانش و حكمت) خداوند، اين است كه از نوع خودتان همسراني را برايتان آفريد تا در كنار آنها آرامش پيدا كنيد و در ميان شما دوستي، ‌مهرباني و دلسوزي را قرار داد. در اين راه براي كساني كه مي‌انديشند، نشانه‌هايي است».

هم‌چنين مي‌فرمايد:

« وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ» (النساء / 19)

«با آنان به شايستگي رفتار كنيد».

پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید:

«بهترين شما كساني هستند كه با خانواده خويش به بهترين روش رفتار مي‌نمايند و من از همه شما با خانواده‌ام بهتر معاشرت مي‌نمايم».( ترمذي و ابن ماجه)

هم‌چنين فرموده است:

«بهترين بهره دنيا همسر پاك و پرهيزكاري است كه هرگاه او را بنگري شادمانت نمايد و چنانچه نباشي (از ثروت و حيثيت تو) محافظت كند».( احمد وترمذي و ابن حبان)

و فرموده است:

«به يكديگر توصيه كنيد كه با زنان به خوبي معاشرت نماييد».( متفق عليه.)

و در ارتباط با مراعات اكرام و احترام زنان در مقام دختر و خواهر رسول خدا صلی الله علیه وسلم  مي‌فرمايد:

«هركس سه دختر يا سه خواهر يا دو دختر و دو خواهر داشته باشد و با آنان به نيكي رفتار نمايد و در مورد آنان پرهيزكاري كند، خداوند او را به بهشت مي‌برد».( مسلم و ابن ماجه.)

5-    حق و اهليت زنان در آموختن و آموزش دادن:

اسلام هم‌چنان كه مسلمانان را به تعليم مردان ترغيب نموده در مورد زنان نيز به همان اندازه اهميت داده است. رسول خدا صلی الله علیه وسلم  فرموده است:

«آموختن بر هر انسان مسلماني واجب است».( البيهقي)

كسي نمي‌تواند اين موضوع را منكر شود كه ضرورت و نياز به وجود زن در خانه و زندگي مشترك با مرد به معني يادآوري او به مساواتش با مرد است.

خلاصه سخن اين است كه: خداوند در سه عرصه زنان را مورد اكرام و احترام قرار داده است:

1-    در عرصه انسانی: كه هم‌چون مرد انساني گرامي و مورد احترام است.

2-    در عرصه اجتماعی: كه هم‌چون مرد اهليت و حق برخورداري از آموزش و آموزش دادن و رسيدن به درجات عالي تحصيلي از همان سنين كودكي تا لحظاتي پيش از مرگ را دارد. و اين حق را دارد از شغلي كه با فطرت و رسالت و طبيعت و ويژگي زن بودن او سازگاري داشته باشد، برخوردار شود.

3-    در عرصه حقوقی: زنان نيز هم‌چون مردان داراي حق مالكيت و تصرف كامل در اموال خود،‌ از همان اوان رسيدن به سن بلوغ تا پايان عمر مي‌باشند و از همان آغاز تولد حقوق مالي آنان حفظ مي‌شود.

وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین.‏

وآخر دعوانا أن الحمدلله رب العالیمن.‏