|
پشیما‌نی خواستگار و تا‌ثیر و عواقب آن
بسم
الله الرحمن الرحیم
خواستگاری مقدمه و پیش درآمد عقد ازدواج است و اكثراً به پرداخت تمام
مهریه یا بعضی ازآن و پیش‌كش‌كردن هدایا و بخششها، منجرمی‌گردد و
ازاینراه در جهت تقویت پیوند خویشاوندی و استواری و استحكام بخشیدن
آن، اقدام می‌شود. وگاهی پیش می‌آید،كه خواستگار پشیمان می‌شود یا زن
و فامیل او رضایت نمی‌دهند یا هردومنصرف می‌گردند و عقد نكاح صورت
نمی‌گیرد، آیا این مسئله پس از خواستگاری، درست است، و آیا آنچه كه
به زن مورد خواستگاری، بخشیده شده، پس گرفته می‌شود؟
خواستگاری تنها وعده ازدواج است، عقدی نیست كه برای طرفین الزام آور
باشد، انصراف ازآن و انجام ندادن ازدواج، حق طرفین است و شارع مقدس،
برای خلف وعده مجازات مادی تعیین نكرده است، تا بمقتضای آن،كسی‌كه
مرتكب خلف وعده شده است مجازات شود، اگرچه خلف وعده را، از جمله اخلاق
نكوهیده شمرده است وآن را از صفات منافقین دانسته است، مگر اینكه
ضرورتی پیش آیدكه بناچاری خلف وعده را الزام‌آوركند.
در حدیث صحیح آمده است‌كه پیامبر صلی الله علیه و سلم گفت: " آية
المنافق ثلاث: إذا حدث كذب، وإذا وعد أخلف، وإذا اؤتمن خان [نشانه منافق سه
چیز است: هرگاه سخن‌گوید، دروغ گوید. و هرگاه وعده دهد، خلف وعده‌كند
و هرگاه برچیزی امین دانسته شود وامانتی به وی بسپارند، درآن
خیانت‌كند]".
چون عبدالله بن عمر، در آستانه احتضار قرارگرفت، گفت: به فلانكس از
قریش بگوئید،كه من درباره دخترم به وی چیزی‌گفته بودم،كه شبیه بوعده
بود، ونمی‌خواهم وقتی‌كه بلقاء الله می‌پیوندم، یك سوم نفاق -خلف وعده
-داشته باشم، شما گواه باشید كه من دخترم را بعقد نكاح او درآوردم.
اگر خواستگار مهریه‌ای پرداخته باشد، حق دارد، كه آن را پس بگیرد، چون
مهریه در برابرازدواج و عقد نكاح پرداخت می‌شود، و عوض و تعهد مالی
آنست. مادام‌كه ازدواج صورت نگرفته است، زن استحقاق مهریه را ندارد و
واجب است كه آن را پس بدهد و بصاحبش برگرداند، چون حق خالص او است.
اما هدایا، حكم هبه رادارد و صحیح آنست، وقتی‌كه هبه، تنها بمنظور
تبرع محض و در راه خدا و بدون عوض باشد، پشیمان شدن ازآن جایز و
روا نیست، چون همینكه شخص چیزی راكه به وی هبه شده است و بخشیده‌اند
دریافت نمود، بملكیت وی درمی‌آید ومی‌تواند درآن تصرف‌كند، پشیمان شدن
بخشنده و هبه‌كننده، موجب بهم زدن ملكیت او می‌شود، بدون اینكه رضایت
داشته باشد و شرعا و عقلا این‌كار جایز نیست و باطل می‌باشد.
ولی هبه و بخشش چیزی، اگردربرابرعوض و پاداش باشد و طرف حاضرنشد، عوض
و پاداش آن را بپردازد، اونیزمی‌تواند، پشیمان شود و هدیه خویش را
مسترد دارد، پس در این صورت اگر زوج هدیه را در برابر ازدواج داده
باشد، می‌تواند پشیمان شود و هدایای خویش را پس بگیرد، بدلایل زیر:
1-صاحبان سنن از ابن عباس روایت‌كرده‌اندكه پیامبر صلی الله علیه و سلم
گفت:" لا يحل لرجل أن يعطي عطية، أو يهب هبة فيرجع فيها، إلا الوالد فيما يعطي
ولده [برای‌كسی حلال نیست‌كه از هدیه و عطیه و هبه خویش پشیمان‌گردد
مگر پدركه می‌تواند از عطیه و چیزی‌كه بفرزندش بخشیده است
پشیمان‌گردد]".
2-باز هم از او روایت كرده‌اند:كه پیامبر صلی الله علیه و سلم گفت: "
العائد في هبته كالعائد في قيئه [كسی‌كه هبه و هدیه بخشیده خود را پس
بگیرد، مانندكسی است‌كه قی‌كرده خویش را، بخورد]".
٣-سالم از پدرش و او از پیامبر صلی الله علیه و سلم روایت‌كرده است‌كه "
من وهب هبة فهو أحق بها ما لم يثب منها [هركس چیزی را بكسی بخشیده باشد
مادام‌كه چیزی را دربرابر آن نگرفته است و او خود بدان شایسته‌تر
است]".
طریقه جمع بین معانی و مفهوم این احادیث آن بودكه فوقا بدان اشاره شد
واز كتاب "ا‌علام ا‌لموقعین"، نقل‌گردیده است كه می‌گوید: هركس بدون
چشم داشت پاداش و عوض، چیزی را بكسی بخشیده باشد، حق پشیمان شدن را
ندارد و هركس در برابر پاداش و چشم داشت عوض، چیزی بكسی بخشید، اگر
طرف مقابل حاضر به تعهد خود نشد و از دادن پاداش و عوض خودداری‌كرد،
بخشنده می‌تواند پشیمان شود و بخشیده خویش را، بازپس‌گیرد. بنابراین در
بین مفاهیم احادیث فوق هیچگونه تضادی نیست.
رای فقها دراین باره
آنچه كه امروز در محاكم قضائی بدان عمل می‌شود، برابر مذهب حنفی است كه
می‌گوید، خواستگار حق دارد هدایای خویش را مسترد دارد، مشروط بر آنكه
آن هدایا، بحالت اولیه خود مانده باشند و تغییری در آنها روی نداده
باشد، بنابراین النگو، انگشتری،گردنبند و ساعت و امثال آن مسترد
می‌گردد، در صورتیكه وجود داشته باشند. ولی اگر بحالت اولیه نمانده
باشند، بدینگونه كه‌گم شده یا فروخته شده یا چیزی بدانها افزوده شده
یا طعامی بوده و خورده شده، یا پارچه‌ای بوده و دوخته شده، خواستگار
حق استرداد یا پرداخت بهای آنها را ندارد.
دادگاه محاكمه شرعی طنطا درمصردرمحاكمه بدوی درسال 1933 یك حكم قطعی را
در این باره صادركرده بود و قواعد زیر را مقرر داشت:
1-خواستگار هر چیزی را بنامزد بدهد، مادام‌كه داخل درعقد نكاح نباشد و
شرایط عقد بحساب نیاید، هدیه شمرده می‌شود.
٢-هدیه در حكم و معنی هبه شرعی است.
٣- هبه عقدی است تملیكی،كه بمجرد قبض و دریافت، تمام می‌شود وكسی
كه آن را دریافت‌كند، می‌تواند درآن تصرف‌كند وخرید وفروش نماید وتصرف
او نافذ و رواست.
٤-ازبین رفتن اصل چیزی‌كه بخشیده شده، یا مستهلك شدن آن، مانع
پشیمان شدن و استرداد آن می‌گردد.
5-خشنده حق نداردكه غیرازعین مال خود چیزی را مطالبه كند یعنی اگر عین
مال خودش مانده باشد، تنها آن را مطالبه می‌كند.
مالكیه دراین باره بین انصراف زن یا مرد فرق می‌گذارند ومی‌گویند
اگرانصراف از ازدواج از طرف مرد باشد، حق استرداد هدایا را ندارد، اگر
انصراف از ازدواج از طرف زن باشد، مرد حق داردكه تمام چیزهائی‌كه به
وی بخشیده است، مسترد دارد، خواه بحال اولیه مانده یا از بین رفته
باشد،كه در اینصورت اخیر، بدل آن را مسترد می‌دارد، مگر اینكه عرفاً
این‌كار نشود یا اینكه شرط كرده باشند،كه عمل بمقتضای شرط یا عرف واجب
می‌باشد.
شافعیه گویند: در اینصورت هدیه باید استرداد گردد، خودش مانده باشد یا
از بین رفته باشد، اگرذات واصل آن چیزموجود باشد، خود آن را مسترد
می‌دارد، در غیرآن صورت، باید قیمت آن را بپردازد. ما نیز بدانچه
شافعیه گفته‌اند، راضی هستیم چون نزدیك برای ما است.
وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین.
وآخر دعوانا أن الحمدلله رب العالیمن.
|
.gif){kind=small}
