منظور از تهیه ی نفقه برای زن و اولاد چیست و تهیه ی چه چیزهایی بر مرد واجب است؟

مردي که سالم، عاقل و بالغ است بايد تا کي به زن و اولادش نفقه بدهد آيا تا 18 سال براي اولاد و تا آخر عمر براي زنش است؟ منظور از پرداخت نفقه به زن و اولادش چيست يعني بايد چه چيزهاي را براي زن و اولادش فراهم کند؟ آيا بايد تا سرحد رفاه براي زن و اولادش امکانات فراهم کند؟ مردي که تا الان به زن و اولادش نفقه پرداخت نکرده است در صورتي که شکايت کنيم از طريق دادگاه حکم دادگاه چيست؟ آيا مرد خانواده مي تواند بيکار بگرددبا اين استدلال که من نفقه شما را داده ام ؟

الحمدلله،

مقصود  از  نفقه  تهيه  و آماده‌كردن  مايحتاج  و  لوازم  زندگي  همسر  مي‌باشد،  از  قبيل‌: ‏خوراك‌،  پوشاك‌،  مسكن‌،  خدمات  لازمه  و  درمان  و  امثال  آنها  حتي  اگر  ثروتمند  هم  ‏باشد. نفقه  همسر  بموجب  قرآن  و  سنت  نبوي  و  اجماع‌،  واجب  است‌.‏

در حقيقت از جمله حقّوقي که زن و فرزندان بر سرپرست خانه دارند «نفقه» و تأمين هزينه و مخارج زندگي است ازقبيل تهيه غذا، لباس، مسکن و مداواي همسر و ... (بر اساس عرف مردم و در حدّ توانايي و نه بيشتر از حد انتظار) بر عهده شوهر است.

دليل وجوب نفقه، سخن خداوند تبارک و تعالي مي‌باشد که مي‌فرمايد: « وَعلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لاَ تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَهَا »(بقره 233)

يعني: و بر آن کس که فرزند براى او متولّد شده [= پدر]، لازم است خوراک و پوشاک مادر را به طور شايسته دادن بپردازد؛ هيچ کس موظّف به بيش از مقدار توانايى خود نيست!

رسول خدا صلي الله عليه وسلم  نيز در مورد حقوق زنان مي‌فرمايد: «در مورد زنانتان از خدا بترسيد، چون آنها به حکم خدا بر شما حلال شده‌اند و امانتند نزد شما، پس بر شماست که نفقه و لباس زنان را به حدّ اعتدلال و متعارف تأمين کنيد.» [روايت مسلم]

هم‌چنين امام مسلم نقل مي‌نمايد که: رسول  خدا صلي الله عليه وسلم در حجه الوداع فرمود: «تهيه مخارج زندگي و لباس زنان برعهده شماست».

فراهم نمودن مايحتاج زندگي هم‌چنان که گفته شد بر مردان واجب است؛ زيرا زن با توجه به مسئوليت‌هاي خانوادگي مکلف به تهيه مخارج زندگي نيست. خداوند متعال مي‌فرمايد:

« أَسْكِنُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ سَكَنْتُمْ مِنْ وُجْدِكُمْ وَلَا تُضَارُّوهُنَّ لِتُضَيِّقُوا عَلَيْهِنَّ وَإِنْ كُنَّ أُولَاتِ حَمْلٍ فَأَنْفِقُوا عَلَيْهِنَّ حَتَّى يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ »(الطلاق / 6)

«زنان را در جايي مسکن دهيد که خود ساکن هستيد و در توان داريد و به ايشان زيان نرسانيد و در تنگنايشان قرار ندهيد. اگر آنان باردار باشند خرج و نفقه ايشان را بپردازيد تا زماني که وضع حمل مي‌نمايند».

اين آيه هرچند موضوع وجوب تأمين نفقه زني را که در حال عده طلاق قرار دارد، بيان مي‌نمايد، اما به طريق اولي شامل زناني هم مي‌شود که طلاق داده نشده و در حال عده به سر نمي‌برند.

در احاديث بسياري از سنت رسول  خدا صلي الله عليه وسلم به وجوب تأمين مايحتاج ضروري زنان اشاره شده است. از جمله ابوداود از معاويه قشيري نقل نموده که گفته است: به خدمت رسول  خدا صلي الله عليه وسلم رسيدم و پرسيدم رأي تو در مورد همسران ما چيست؟ فرمود: «از همان غذايي که مي‌خوريد به آنها بدهيد و از همان پارچه‌اي که لباس خود را تهيه مي‌کنيد، لباس آنها را هم تهيه نمائيد، آنان را مورد ضرب و شتم قرار ندهيد و با کردار و گفتار زشت و ناپسند با آنها رفتار ننمائيد».

زنان مسلمان هم لازم است اعتدال و ميانه‌روي را در خرج و هزينه رعايت کنند و از ريخت و پاش خودداري نمايند. زيرا قرآن حکيم مي‌فرمايد:

« وَلَا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلَا تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَحْسُورًا» (الاسراء / 29)

«دست خويش را بر گردنت بسته مدار (و از کمک به ديگران خودداري مکن و بخيل مباش) و بيش از حد هم گشاده‌دست مباش که سبب شود از کار بماني و مورد ملامت (اين و آن) قرار بگيري و غمناک بگردي».

هم‌چنين خداوند متعال مي‌فرمايد:

« وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا (26) إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا » (الاسراء / 26-27)

«ريخت و پاشگر مباش * زيرا ريخت و پاشگران همنشينان شيطان‌ها مي‌باشند».

رعايت اعتدال در خرج و هزينه بر مرد هم واجب است زيرا در حديثي آمده است: «خرج کردن آرام و مناسب نشانه آگاهي و درايت مرد است».

همچنين تهيه و تأمين مخارج زندگي کودکان بر پدر واجب است؛ زيرا خداوند متعال فرموده‌اند:

« الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ» (البقره / 233)

«بر کسي که فرزند به او تعلق دارد (پدر) تأمين هزينه و لباس آنها به صورتي شايسته و مناسب، واجب است».

از نظر علما و فقها تأمين مخارج زندگي فرزندان خود واجب است.

علما در اين مورد اتفاق‌نظر دارند که: نفقه و مخارج نزديکاني مانند: همسر و فرزند و فرزند فرزند، به ميزان کفايت بوده و ضروري است و شامل نان، غذا، آب، لباس و محل سکونت ـ و در صورتي که کودک باشد شير دادن ـ است ميزان و کيفيت آن به توانايي مالي نفقه دهنده و اوضاع و احوال اقتصادي در آن زمان و مکان بستگي دارد؛ زيرا مبناي مخارج نيازمندي است و ميزان آن بايد در حد رفع نياز باشد؛

پدران و مادران مسئوليت دارند که در زمان کودکي و نوجواني تا پايان تحصيل و يافتن کار و شغل مخارج لباس و خوراک و تحصيل فرزندان خويش را فراهم نمايند.

خلاصه سخن اين است که در موارد زير تهيه مخارج زن و فرزند بر شوهرش لازم است.

1- اين‌که مواد غذايي در اختيار همسر قرار دهد يا وجه نقد و بهاي آن را به او بدهد، بستگي به خواست و مصلحت زن دارد.

2- مواد سوختني مانند: چوب، نفت، گاز و ... وسايل پخت و پز مانند: اجاق گاز و ... وسايل گرمازا: مانند بخاري و آب براي آشاميدن، شستشو و استحمام، بر مرد واجب است.

3- زني که توانايي کارهاي منزل را ندارد شوهر نبايد او را به آن مجبور نمايد، يا زن را مجبور کند که خادمي را براي کار منزل استخدام نمايد، و خود زن حقوقش را بپردازد.

4- لباس : بر مرد واجب است لباس و پوشش متناسب با شخصيت زن و عرف محل را که بدن او را بپوشاند و از گرماي تابستان و سرماي زمستان مصون بدارد، تهيه کند. اما تهيه لوازم آرايشي مانند: حنا، کرم، عطر و ... بر مرد واجب نيست.

5- وسايل بهداشت: مرد لازم است به اندازه کافي براي استحمام، شستشوي لباس‌ها و ظروف و ... صابون و مواد شوينده را در اختيار همسرش قرار دهد. از همه مهم‌تر اين است که به هنگام بيماري زن، شوهر بايد او را به پزشک ببرد و هزينه دارو و درمان او را بپردازد و مراقبت لازم را از او به عمل بياورد.

6- مسکن: فقها رأي‌شان بر اين است که شوهر در حد توانائي بايد محل سکونتي را به صورت خريد، ساخت و يا اجاره براي همسرش فراهم سازد.

و همانطور که گفته شد نفقه زن تا زماني که بعنوان همسر مرد باقي مانده است ولو تا پايان عمر باشد بر مرد واجب است و نفقه فرزند دختر تا ازدواج وي و نفقه فرزند پسر تا زماني که سروسامان مي گيرد و براي خود شغلي مي يابد واجب است.

در شريعت اسلام به اين زن اين حق و اختيار داده شده که در مواردي اگر بخواهد مي‌تواند از شوهرش جدا شود. مواردي چون مورد آزار و اذيت قرار گرفتن، ناتواني جنسي مرد، عدم توانايي شوهر در تأمين نفقه و غيبت مستمر و طولاني او. پس چنانچه زن بر اثر ضرب و شتم دائم از طرف همسر، توانايي ادامه زندگي مشترک را از دست دهد يا همسرش حقوق وي را رعايت نکند و نفقه‌ي او را تأمين نکند و امثال اين موارد، زن مي‌تواند به قاضي درخواست طلاق بدهد، اگر براي قاضي محرز شود که حق با زن است و ايجاد صلح و سازش مشکل است، اقدام به جدايي و مفارقت بين زوجين مي‌نمايد و آنها را از هم جدا مي‌سازد. ولي اگر مشاهده کرد که اظهارات زن صحيح نيست، توجهي به شکايت و تقاضاي جدايي وي نکرده و او را به زندگي زناشويي مشترک برمي‌گرداند.

البته از ديدگاه شريعت اسلام، حرام است که زن بدون اسباب و عوامل اساسي و معقول که شرع تعيين کرده، براي طلاق گرفتن و جدايي از شوهر پيشقدم شود. در اين مورد «ابوداوود و ترمذي» حديثي از پيامبر اکرم صلي الله عليه وسلم  روايت نموده‌اند که تأکيدي است بر اين مطلب، ايشان مي‌فرمايند: «هر زني که بدون بدرفتاري شوهرش، از او تقاضاي طلاق کند، خداوند بهشت را بر او حرام مي‌نمايد».

ولي اگر شوهر نتواند به مسئوليت خود در مورد تهيه مخارج زندگي، خوراک، لباس و مسکن عمل نمايد و يا داراي مال و ثروت باشد، اما عملاً نفقه و مخارج زندگي همسرش را نمي‌خواهد فراهم نمايد، همسر مي‌تواند از دادگاه تقاضاي طلاق بنمايد؛ زيرا خداوند متعال فرموده‌اند:

« لِيُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَمَنْ قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنْفِقْ مِمَّا آَتَاهُ اللَّهُ » (الطلاق / 7)

«هرکس که دارايي و ثروت دارد (بر اهل و خانواده‌اش) از آن خرج و هزينه بنمايد، اما کسي که روزي بر او تنگ شده (و مال، ثروت و درآمد کافي ندارد) از همان که خداوند نصيب او نموده (در حد توان) مخارج (زندگي خانواده‌اش) را تأمين نمايد».

پس بر زن و شوهر لازم است که حدود الهي (اوامر و نواهي او را) در رفتار و معاشرتشان با يکديگر به نحو احسن رعايت کنند و هريک به حقوق ديگري احترام گذاشته و مراعات يکديگر را بکنند و از مسائلي که موجب بروز مشکلات و برانگيخته شدن کينه و نفرت و دشمني و بالاخره منجر به طلاق و جدايي مي‌شود جداً اجتناب نمايند.

و آن وقتي که زن و شوهر براي خوشبختي و سعادت خانواده و تربيت فرزندان و ايجاد خانواده فاضله در مقابل خداوند عزّوجل، احساس مسؤوليت نمايند، آن زمان است که خانواده‌هايمان مکانهايي مي‌شود براي تربيت بزرگان و قهرمانان و بسان مدارسي مي‌شود براي فارغ‌التحصيل کردن مرداني بزرگ و باغهايي مي‌شوند که سايه‌هايشان را بر ديگران مي‌گسترانند تا آنان هم از برکاتشان بهره‌مند شوند و در آن روز است که مؤمنين به نصرت و ياري خداوند شادمانند.

والله اعلم

وصلي الله وسلم علي محمد و علي آله و اتباعه الي يوم الدين

سايت جامع فتاواي اهل سنت و جماعت

IslamPP.Com