آیا زن می تواند همراه با گروهی از زنان به حج برود؟

آیا برای یک زن مسلمان جایز است بدون محرم ولی همراه با گروهی از مردم یا دسته ای از زنان به حج برود، چونکه محرمی نمی یابد که همراه او به حج برود؟

الحمدلله،

علماء از دیرباز درباره این مسئله که آیا زن می تواند بدون محرم به حج فرض برود یا خیر، اختلاف رأی داشتند :

امام ابوحنیفه و احمد می گویند : برای زن جایز نیست بدون محرم سفر کند، حتی اگر همراه وی افراد مطمئن و مامونی باشد، دلیل آنها روایت ابن عباس رضی الله عنه است که گفت : شنيدم رسول خدا صلی الله علیه وسلم مي فرمود : «لا يَخْلُوَنَّ رَجُلٌ بِامْرَأَةٍ وَلا تُسَافِرَنَّ امْرَأَةٌ إِلا وَمَعَهَا مَحْرَمٌ». فَقَامَ رَجُلٌ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، اكْتُتِبْتُ فِي غَزْوَةِ كَذَا وَكَذَا وَخَرَجَتِ امْرَأَتِي حَاجَّةً؟ قَالَ: «اذْهَبْ فَحُجَّ مَعَ امْرَأَتِكَ». بخارى (3006) ومسلم (1341) .

یعنی: «هيچ مردي با زني (بيگانه) خلوت نكند. و هيچ زني بدون محرم، به مسافرت نرود. مردي برخاست و گفت: اي رسول خدا! من براي فلان غزوه، ثبت نام شده ام و همسرم مي خواهد به حج برود؟  پيامبر اكرم صلی الله علیه وسلم فرمود: «همراه همسرت، به حج برو».

و امام مالک و شافعی معتقدند که اگر راه امن باشد و همراهان مامونی داشته باشد می تواند بدون محرم نیز به حج برود، البته هرکدام از آنها شرطی گذاشتند.

دلیل آنها روایت حاتم بن عدی است که گفت : «بَيْنَا أَنَا عِنْدَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِذْ أَتَاهُ رَجُلٌ فَشَكَا إِلَيْهِ الفَاقَةَ، ثُمَّ أَتَاهُ آخَرُ فَشَكَا إِلَيْهِ قَطْعَ السَّبِيلِ، فَقَالَ: «يَا عَدِيُّ، هَلْ رَأَيْتَ الحِيرَةَ؟» قُلْتُ: لَمْ أَرَهَا، وَقَدْ أُنْبِئْتُ عَنْهَا، قَالَ «فَإِنْ طَالَتْ بِكَ حَيَاةٌ، لَتَرَيَنَّ الظَّعِينَةَ تَرْتَحِلُ مِنَ الحِيرَةِ، حَتَّى تَطُوفَ بِالكَعْبَةِ لاَ تَخَافُ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ... قَالَ عَدِيٌّ: فَرَأَيْتُ الظَّعِينَةَ تَرْتَحِلُ مِنَ الحِيرَةِ حَتَّى تَطُوفَ بِالكَعْبَةِ لاَ تَخَافُ إِلَّا اللَّهَ» بخاری (3595) کتاب المناقب، باب علامات النبوة .

یعنی : «روزي نزد پيامبر خدا صلى الله عليه وسلم بودم. مردي آمد از فقر شکايت کرد، سپس مرد دیگری آمد و او از راهزنان شکایت نمود. پيامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «اي عدي آيا حيره را ديده‌اي» گفتم آنرا نديده‌ام اما از آن خبر دارم، ايشان فرمودند: «اگر طول عمر داشته باشي خواهي ديد که زن کجاوه نشین از حيره حرکت مي‌کند تا به کعبه مي‌ رسد و طواف مي‌کند در حالي که از هيچ کس جز خدا ترسي ندارد..

عدي مي‌گويد: زن کجاوه نشین را ديدم از حيره تا کعبه آمد طواف کرد در حالي که از کسي جز خدا نمي‌ترسيد..».

حیره : آبادی معروفی در مجاورت شهر کوفه است.

ظعينه : بمعنى هودجى است كه در آن زن هست و گاهى به زن ظعينه گويند.

اما مخالفین اینگونه به این استدلال پاسخ دادند که : این تنها خبری از جانب پیامبر صلی الله علیه وسلم به وقوع این امر در آینده است، و به این معنا نیست هر خبری درباره اتفاقی در آینده دلیل بر جواز آن باشد، بلکه گاهی ناجایز است، چنانکه پیامبر صلی الله علیه وسلم خبر داده که شرابخواری و زنا و قتل قبل از وقوع قیامت فراوان خواهد شد، درحالیکه این امورات از کبائر هستند، و مقصود از حدیث آنست که بزودی امنیت ایجاد خواهد شد تا جائیکه بعضی از زنان جرأت می یابند که بتنهایی و بدون محرم سفر کنند، و منظور آن نیست که سفر زنان بدون محرم جایز باشد.

همچنین به این موضوع استناد کردند که همسران پیامبر صلی الله علیه وسلم بدن محرم به حج رفتند، چنانکه بخاری آورده که : «أَذِنَ عُمَرُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، لِأَزْوَاجِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي آخِرِ حَجَّةٍ حَجَّهَا، فَبَعَثَ مَعَهُنَّ عُثْمَانَ بْنَ عَفَّانَ، وَعَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ عَوْفٍ» بخاري (1860).

یعنی : «عمر رضی الله عنه در آخرین حجی که انجام داد به همسران پیامبر صلی الله علیه وسلم اجازه داد به حج بروند، و عثمان بن عفان و عبدالرحمن بن عوف را همراه آنها فرستاد».

و مخالفین اینگونه پاسخ دادند :

1- در حدیث دلیلی نیست که نشان دهد آنها بدون محرم به حج رفتند، احتمالا محارمشان همراه آنها در قافله حج بوده و ذکری از آنها در متن روایت نشده، خصوصا که مسافرین مدینه به حج زیاد بودند و ممکن نیست حداقل یکی از محارمشان از قبیل برادر یا جد یا دایی یا عمو و غیره با آنها نبوده باشند، و عمر رضی الله عنه، عثمان و عبدالرحمن را برای تکریم آنها فرستاده، و گمان نمی رود صحابه با نهی پیامبر صلی الله علیه وسلم مخالفت کنند.

2- به فرض که محرمی همراه آنها نبوده باشد، باز این اجتهاد آنها بوده، و معلوم است که اجتهاد صحابی مادام که مخالف نص صحیحی از پیامبر صلی الله علیه وسلم باشد مقبول نیست.

علمای هیئت دائمی افتاء گفتند : «زنی که محرم ندارد حج بر او واجب نیست، زیرا داشتن محرم به نسبت زنان از استطاعت محسوب می شود، و داشتن استطاعت شرط وجوب حج است، الله متعال می فرماید : «وَ للهِ عَلَي النَّاِس حِجُّ البَيتِ مَنِ استَطَاعَ إلَيهِ سَبِيلاً» (آل عمران 97). یعنی : «و حج اين خانه الهي بر کساني که توانايي (مالي و بدني براي رفتن به آنجا را دارند) واجب است».

و برای زن جایز نیست که بدون همراه داشتن شوهر یا محرمی به حج یا غیر آن سفر کند؛ .. و این قول حسن بصری و نخعی و احمد و اسحاق و ابن منذر و اصحاب رأی نیز هست، و همین رأی نیز صحیح می باشد، به دلیل آیه مذکور و به دلیل عموم احادیث وارده درباره نهی زن از سفر بدون شوهر یا محرم، البته مالک و شافعی و اوزاعی با آن مخالفت ورزیدند، و هرکدام شرطی گذاشتند که حجتی برای آن ندارند، چنانکه ابن منذر گفته : ظاهر حدیث را ترک گفتند، و هرکدام شرطی گذاشتند که حجتی برای آن در دست نیست». "فتاوى اللجنة الدائمة" (11 / 90، 91) .

و باز گفتند : «صحیح آنست که برای زن جایز نیست به حج برود مگر آنکه شوهرش یا محرمی از مردان با وی باشد، پس برای او جایز نیست که با زنان معتمد نیز سفر کند، یا همراه عمه یا خاله یا مادرش سفر کند، بلکه لازمست شهرش یا مردی از محارمش همراه وی باشد. اگر کسی از محارمش را نیافت که همراهیش کند، مادام چنین باشد حج بر او واجب نیست».

"فتاوى اللجنة الدائمة" (11 / 92) .

و اما محرمی که – علاوه بر شوهر - مسافرت همراه او صحیح است، باید : مسلمان، مذکر، بالغ و عاقل باشد، و می بایست محرم ابدی باشد مانند پدر یا برادر یا عمو و یا برادر شیری و یا پدرشوهر..

اگر زنی بدون محرم به حج برود و حجش را بدرستی انجام دهد، حج او صحیح است، اما به دلیل سفر بدون محرم گناهکار است، زیرا برخلاف حکم شریعت اقدام کرده است.

نکته : اختلاف علما درباره سفر زن با محرم به حج تنها مخصوص حج فرض بود، وگرنه درباره حج نافله (غیر واجب) اتفاق نظر دارند که سفر زن بدون محرم جایز نیست.

نگاه کنید به : "الموسوعة الفقهية" (17/36) .

والله اعلم

وصلى الله على نبينا محمد وعلى اله وصحبه وسلم

سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت

IslamPP.Com