کسی که در حالت مشاجره به زنش بگوید: « بجای مادرم باشی!» آیا این ظهار است؟

شخصي درحالت مشاجره وجنجال به زن خود ميگويد: "به جاي مادرم باشي"!

آيا اين لفظ ازجمله الفاظ ظهارمي باشد يا خير؟

حكم شرعي اين لفظ چيست آيا منكوحه اش طلاق ميشود يا خير؟

الحمدلله،

هر کس به همسرش بگويد: «تو براي من مانند پشت مادرم هستي» به اين شخص مظاهر (ظهارکننده) گفته مي‌شود و با گفتن اين لفظ همسرش بر او حرام مي‌گردد و نبايد با او همستر شود تا وقتي که کفاره دهد، ولي ظهار باعث طلاق نمي شود.

همچنين کسي که به زنش بگويد: «به جاي مادرم باشي» با اين لفظ نيز طلاق روي نمي دهد، بلکه اين لفظ شامل الفاظ غير صريح ظهار است؛ يعني هم احتمال ظهار را دارد و هم غير آن..

اما حکم اين الفاظ (يعني الفاظ غير صريح ظهار) بستگي به نيت گوينده آن و قرائني دارد که بر ظهار دلالت دارد:

در مورد نيت: اگر منظور و مقصود گوينده (يعني شوهر) از گفتن آن لفظ (يعني الفاظ غير صريح مانند لفظ : "به جاي مادرم باشي" يا الفاظ مشابه آن) اين باشد که: زنش بر او حرام باشد همانگونه که مادرش بر وي حرام است، در اينحالت ظهار است.

لذا همسرش بر او حرام مي‌گردد و نبايد با او همستر شود و يا به نوعي از او لذت ببرد تا وقتي که با آنچه خداوند در قرآن مشخص کرده، کفاره دهد : «وَالَّذِينَ يُظَاهِرُونَ مِنْ نِسَائِهِمْ ثُمَّ يَعُودُونَ لِمَا قَالُوا فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَتَمَاسَّا ذَلِکُمْ تُوعَظُونَ بِهِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ. فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَتَمَاسَّا فَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَإِطْعَامُ سِتِّينَ مِسْکِيناً ذَلِکَ لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ وَ لِلْکَافِرِينَ عَذَابٌ أَلِيمٌ» (مجادله : 4 - 3)

يعني: «کساني که زنان خود را ظهار مي‌کنند سپس از آنچه گفته‌اند پشيمان مي‌شوند، بايد برده‌اي را آزاد کنند پيش از آنکه با هم همبستر شوند. اين درس و پندي است که به شما داده مي‌شود و خدا آگاه از هر چيزي است که انجام مي‌دهيد. اگر برده‌اي را نيابد و توانايي آزاد کردن او را نداشته باشد بايد دو ماه پياپي و بدون فاصله روزه بگيرد، پيش از آنکه شوهر و همسر باهم همبستر شوند، اگر هم نتوانست بايد شصت نفر فقير را خوراک بدهد. اين بدان خاطر است که به گونه‌ لازم به خدا و پيغمبرش ايمان بياوريد اينها قوانين و مقررات خدا است و کافران عذاب دردناکي دارند».

اما اگر منظورش از آن سخن اين باشد که: او (يعني زنش) در اکرام و احترام و محبت شبيه مادرش باشد، يعني مقوصدش آن باشد که زنش به اندازه مادرم برايم محترم و موقر است‌، اين اظهار نمي‌شود و چيزي بر شوهر لازم نمي شود.

در مورد قرائن: هرگاه سياق کلام و حادثه اي که منجر به تلفظ لفظ شده باشد بيانگر آن باشد که منظور شوهر از گفتن آن ظهار باشد، مثلا مابين زن و شوهر مشاجره اي روي دهد و شوهرش در اين لحظه به همسرش بگويد: «تو مانند مادرم هستي!» از اين قرينه (سبب تلفظ لفظ غير صريح) دريافته مي شود که هدف شوهر ظهار بوده، لذا ظهار روي داده و بايد قبل از همبستر شدن ابتدا توبه کند و بعد کفاره بدهد.

امام ابن قدامه در کتاب "المغني" گفته: «اگر مرد بگويد: تو بر من مانند مادرم هستي، يا: تو مانند مادرم هستي، و نيت ظهار داشته باشد، در اينحالت بر طبق قول عامه علما از جمله امام ابوحنيفه و دو شاگردش (ابويوسف و محمد شيباني) و امام شافعي و اسحاق (بن راهويه) ظهار خواهد شد. اما اگر مرد از گفتن آن الفاظ نيت کرامت و وقار را داشته باشد، و يا آنکه زنش در بزرگي يا صفتي شبيه (مادرش) است، اين ظهار نيست، و سخن او بستگي به نيتش هست». ‏"المغني" (11/60).

و از شيخ الاسلام ابن تيميه پرسيده شد: مردي به زنش گفت: تو بر من مانند مادرم و خواهرم هستي؟

پاسخ داد: «اگر مقصود آن مرد از گفتن آن لفظ اين باشد که تو بر من در کرامت مانند مادرم و خواهرم هستي، در اينحالت چيزي بر وي نيست. و اگر منظور وي تشبيه زنش به مادر يا خواهرش در باب جماع باشد، اين ظهار است و اگر آن مرد بخواهد زنش را نزد خود نگه دارد نبايد به او نزديک شود تا آنکه کفاره ظهار را مي دهد». "مجموع الفتاوى"(34/5).

و در فتواي هيئت دائمي افتاء آمده: «هرگاه شوهر به زنش بگويد: من برادرت هستم و تو خواهرمي! يا تو مادرم هستي يا مانند مادرمي، يا تو از مني همانگونه که مادرم و خواهرم از من هستند، در اين حالت اگر منظور شوهر از گفتن اين الفاظ آن باشد که زنش در احترام و تکريم و کرامت شبيه (مادر يا خواهرش) است و نيتي بر ظهار نداشته و هيچ قرائني دال بر اراده ظهار نباشد، پس در اين شرايط ظهار حاصل نشده و چيزي بر وي نيست. اما اگر هدفش از گفت اين کلمات و يا الفاظ مشابه آنها، ظهار باشد، و يا قرينه اي دال بر ظهار يافت شود؛ مانند گفتن اين الفاظ در وقتي که شوهر بر زنش خشمگين شده و يا در حالت تهديد زنش آن الفاظ را بر زبان رانده، در اينحالت ظهار است، که حرام است و بايد توبه کند و قبل از همبستر شدن لازمست کفاره بدهد؛ که عبارتست از: آزاد کردن برده، اگر برده نداشت بايد دو ماه متوالي و پشت سر هم روزه بگيرد، و اگر (بنا به عذر شرعي) توانايي روزه گرفتن نداشت بايد شصت مسکين را غذا دهد».

"فتاوى اللجنة الدائمة" (20/274).

خلاصه اينکه: لفظ «به جاي مادرم باشي» و الفاظ مشابه آنها جزو الفاظ غير صريح ظهار مي باشد که حکم آن بستگي به نيت گوينده و يا بستگي به قرائني دارد که آن لفظ به سبب آن جاري شده؛ و از آنجائيکه آن مرد در هنگام مشاجره لفظ «به جاي مادرم باشي» را به زنش گفته، گفتن اين کلمات به سبب مشاجره خود قرينه اي براي ظهار است، و لذا مرتکب ظهار شده و بايد توبه کند و قبل از همبستر شدن کفاره بدهد و کفاره او اينست که دو ماه پشت سر هم روزه بگيرد، اگر به ديلل مريضي توانايي نداشت مي تواند شصت مسکين را غذا دهد.

والله اعلم

وصلي الله وسلم علي محمد وعلى آله وأصحابه والتابعين لهم بإحسان إلى يوم الدين

سايت جامع فتاواي اهل سنت و جماعت

IslamPP.Com