نفقه فرزند تا چه زمانی واجب است؟

اگر فرزند نخواهد نفقه بگيرد ديگر بر پدرش واجب نيست؟

الحمدلله،

تامين نفقه پسر بر پدر تا زماني واجب است که او بالغ مي شود و توانايي کسب پيدا مي کند، چه آن پسر بخواهد نفقه اش را بگيرد يا خير همواره نفقه او بر پدرش تا آنزمان واجب است، مگر آنکه پسر رشد کرده و به بلوغ جسمي برسد و توانايي کار کردن را پيدا کرده باشد، هرگاه به اين مرحله رسيد، ديگر تامين نفقه او بر پدرش واجب نيست.

پس اگر پدر صاحب فرزنداني نابالغ باشد که داراي اموالي نباشند، نفقه آنها بر وي واجب است، امام ابن منذر رحمه الله گفته : «تمام کساني از اهل علم که از آنها حفظ کرديم اجماع دارند بر اينکه مرد بايد نفقه فرزندان کودک خود را که مالي ندارند بدهد. و براي آنکه فرزند آدمي بخشي از خودش است همانگونه که او بخشي از پدرش است، و همانطور که واجب است نفقه خودش و اهلش را تامين کند بايد نفقه فرع و اصلش را تامين کند». " المغني (8/171).

کتاب و سنت نيز بر اين حکم تاکيد دارند؛ چنانکه مي فرمايد: « فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ» (طلاق 6). يعني : اگر آنان (يعني زنانتان حاضر شدند بعد از جدائي، فرزندان) شما را شير دهند، مزدشان را به تمام و كمال بپردازيد. در اين آيه اجرت و مزد شيرخوردن فرزند را بر پدرش واجب کرده است. و باز مي فرمايد: «وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ» (بقره 233). يعني : « بر آن كس كه فرزند براي او متولّد شده ( يعني پدر ) لازم است خوراك و پوشاك مادران را ( در آن مدّت به اندازه توانائي ) به گونه شايسته بپردازد».

و در سنت نبوي هم حديث عايشه رضي الله عنها که گفت : «دَخَلَتْ هِنْد بِنْتُ عُتْبَةَ امْرَأَةُ أَبي سُفْيَانَ عَلى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَقَالَتْ : يَا رَسُولَ الله إنّ أَبا سُفْيَانَ رَجُلٌ شَحيحٌ لا يُعْطِيني من النّفَقَةِ مَا يَكْفِيني ويكفي بَنيَّ إلا مَا أَخَذْتُ مِنْ مَالِهِ بِغَيْرِ عِلْمِهِ فَهَلْ عَلَيَّ في ذلِكَ مِنْ جُنَاحٍ ؟ فَقَالَ : خُذِي مِنْ مَالِهِ بالمَعْرُوفِ مَا يَكْفِيكِ وَيَكْفِي بَنِيكِ» بخاري (5364) ومسلم (1714).

يعني : هند دختر عتبه زن ابوسفيان نزد پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم آمد و گفت : اي رسول خدا!  ابوسفيان مرد بخيلي است، به اندازه کافي مخارج زندگي من و فرزندانم را به من نمي دهد، آيا اگر از اموال وي بدون اجازه بردارم بر من گناهي هست؟ فرمود : «از اموالش به اندازه اي که مخارج تو و فرزندانت را کفايت کند؛ به روشي پسنديده بردار» .

بطور کلي علماي مذاهب بر موارد زير اتفاق نظر دارند :

- بر پدر لازم است که نفقه فرزندان ناتوان خود را - چه پسر باشند يا دختر - تامين کند تا آنکه آنها بي نياز مي شوند، چه کوچک باشند يا بزرگ.

- بر پدر لازم نيست نفقه فرزندش را – که داراي مالي باشد بگونه ايکه وي را بي نياز کند– تامين نمايد، هرچند که فرزندش صغير و نابالغ باشد.

- بر پدر لازم نيست که نفقه پسرش را بعد از رسيدن به بلوغ تامين کند بشرطيکه پسر وي قادر به کسب و کار باشد.

ولي علماء اختلاف نظر دارند که اگر پسر بالغ باشد و توانايي کسب و کار پيدا کرده، ولي فقير باشد، آيا نفقه او بر پدر واجب است؟ اکثر علماء گفتند : نفقه او بر پدرش واجب نيست، زيرا او ديگر قدرت کسب پيدا کرده است، اما بعضي از علماء گفتند : پدر بايد نفقه پسر بالغ فقير خود را تامين کند هرچند که قادر به کسب باشد، زيرا پيامبر صلي الله عليه وسلم به زن ابوسفيان فرمودند : «خُذِي مِنْ مَالِهِ بالمَعْرُوفِ مَا يَكْفِيكِ وَيَكْفِي بَنِيكِ» متفق عليه. «از اموالش به اندازه اي که مخارج تو و فرزندانت را کفايت کند؛ به روشي پسنديده بردار»، که در اينجا پيامبر صلي الله عليه وسلم استثنايي براي فرزندان بالغ قائل نشد، علاوه بر آن؛ او فرزند فقير و محتاجي است، پس استحقاق نفقه را از جانب پدر غني خود پيدا مي کند، همانگونه که اگر بيمار و ازکار افتاده و يا نابينا باشد.

از شيخ الاسلام ابن تيميه سوال شد : پدري غني است و پسري تنگدست و فقير دارد، آيا بر پدر غني لازم است که به پسر تنگدست خود انفاق کند؟

پاسخ دادند : «آري، اگر پسر فقير و بر کسب عاجز باشد و پدر دارا و توانا باشد، بايد نفقه پسرش را به نيکي بدهد». مجموع الفتاوى (34 /105).

همچنين علماي اسلام اختلاف نظر دارند که اگر دختري به سن بلوغ برسد، آيا نفقه او بر پدرش واجب است يا خير؟ اکثر علماء گفتند » بر پدر او واجب است نفقه اش را تامين کند تا آنکه ازدواج مي کند، و خدا مي داند که او براي کسب نفقه ناتوان است.

مي توانيد به منابع زير مراجعه کنيد :

حنفية : "المبسوط" (5 /223)، مالكية : "المدونة" (2 /263)، شافعية : "الأم" (8 /340)، حنابلة: "المغني" ( 8/171 ).

والله اعلم

وصلى الله على نبينا محمد وعلى اله وصحبه وسلم

سايت جامع فتاواي اهل سنت و جماعت

IslamPP.Com