آیا می توان ذبیحه قربانی را به جای عقیقه نوزاد هم در نظر گرفت؟

اينجانب پسري دارم که قريب 6 ماه سن دارد و متأسفانه به سبب اينکه در مملکت خويش حضور ندارم نتوانسته ام براي پسرم عقيقه کنم. اما اکنون به سبب فرا رسيدن ايام مبارک عيد قربان نيت کرده ام که براي پسرم قرباني کنم. حال سؤال اين است که براي پسرم (عقيقه) نکرده ام آيا ميشود برايش قرباني کنم؟

در ضمن عرض کنم که پسرم نزد من نيست و در ايران نزد خواهرم نگهداري ميشود و طبق نيتم بر حسب توان مالي ام اگر خدا قبول کند قرار است يگ گوسفند براي پسرم قرباني شود و به سبب اينکه پسرم نزد خانواده خواهرم با هزينه خودم نگهداري ميشود آيا ميشود در اين قرباني، گوسفند را براي تمام اهل خانواده قرباني کرد؟

الحمدلله،

مستحب است که در روز هفتم ولادت نوزاد، عقيقه کرد، پس عقيقه حيواني است که به مناسبت تولد نوزاد ذبح مي‌شود.

پيامبر صلي الله عليه وسلم فرمودند: «مع الغلام عقيقة، فأهريقوا عنه دما، وأميطوا عنه الأذي».

يعني: «با تولد نوزاد عقيقه داده شود، لذا به مناسبت تولدش خوني را بريزيد (حيواني را ذبح کنيد) و ناپاکي را از او دور کنيد (موي سرش را بتراشيد)». بخاري (5472).

و فرمود: «کل غلام مرتهن بعقيقته، تذبح عنه يوم السابع و يحلق رأسه ويسمي» .

يعني: «هر نوزادي به خاطر عقيقه‌اش در گرو است که بايد در روز هفتم تولد عقيقه ذبح، و سر نوزاد تراشيده و نام‌گذاري شود». صحيح ابن ماجه (2563).

همانطور که گفته شد: سنت است که در روز هفتم تولد، حيوان عقيقه ذبح شود، اگر در روز هفتم نشد، آيا مي توان در هفته ها يا ماههاي آينده عقيقه نمود؟

در کتاب "دائرة المعارف فقهي" چنين آمده است:

« شافعيه و حنابله گفتند : وقت ذبح حيوان عقيقه از لحظه اي که نوزاد بطور کامل از مادرش جدا مي شود آغاز شده و قبل از آن وقت، عقيقه صحيح نيست و بعنوان يک ذبح عادي حساب مي شود.

و حنفيه و مالکيه گفتند : وقت عقيقه در روز هفتم ولادت باشد و نبايد قبل از روز هفتم باشد.

و فقهاء هرچند که در وقت عقيقه اختلاف نظر دارند، اما اتفاق نظر دارند که عقيقه در روز هفتم ولادت مستحب است...

و مالکيه گفتند : با تمام شدن روز هفتم ولادت نوزاد، وقت عقيقه کردن هم به پايان مي رسد.

شافعيه گفتند : تا بالغ شدن بچه متولد شده همچنان جايز است که براي او عقيقه کرد.

حنابله گفتند : اگر کسي موفق نشود که در روز هفتم ولادت عقيقه کند، سنت است که در روز چهاردهم عقيقه کند، اگر بازهم موفق نشد پس در روز بيست و يکم از ولادت نوزاد عقيقه نمايد، و اين نظر از عايشه رضي الله عنها نيز روايت شده است و بعضي از مالکيه هم بر همين راي هستند». " الموسوعة الفقهية " (30 / 278، 279).

نکته : استدلال حنابله براي راي خود حديثي از  بريده رضي الله عنه است که در آن پيامبر صلي الله عليه وسلم مي فرمايد: «العقيقة تذبح لسبع، أو لأربع عشرة، أو لإحدي و عشرين».

يعني: «عقيقه در روز هفتم يا چهاردهم يا بيست و يکم ذبح شود».

طبرانى در " المعجم الأوسط " (5 / 136) و بيهقي (9 / 303).

ولي بر طبق نظر صحيح تر اين حديث ضعيف است، علامه الباني هم در نظريه متفاوت درباره حديث مذکور دارد ولي ظاهرا آخرين نظر ايشان بر تضعيف حديث مذکور است. " إرواء الغليل " (4 / 369).

امام ابن قيم چنين ترجيح داده است که: عقيقه کردن مستحب است که در روز هفتم ولادت نوزاد باشد، اما اگر کسي موفق نشد که در روز هفتم ولادت فرزندش عقيقه کند، مي تواند در هر روزي از عمر فرزندش براي او عقيقه کند، چراکه روايت بريده رضي الله عنه ضعيف است، و از آنجائيکه ذبح عقيقه بخاطر ولادت نوزاد است مي توان قبل از روز هفتم نيز عقيقه کرد.

ابن قيم رحمه الله مي گويد: «و ظاهرا تقيد به روز هفتم از باب استحباب (و افضليت) است، وگرنه اگر کسي مثلا در روز چهارم ولادت يا روز هشتم يا دهم و يا بعد آنهم عقيقه کند، صحيح باشد». " تحفة المودود بأحكام المولود " ( ص 63 ).

همچنين علماي هيئت دائمي افتاء همين راي ابن قيم را صحيح تر مي دانند و گفتند: «عقيقه سنت مؤکده اي است که براي نوزاد پسر دو گوسفند و براي دختر يک گوسفند ذبح مي شود، و در روز هفتم ولادت ذبح گردد، و اگر آنرا به بعد از روز هفتم موکول کرد جايز است و حتي مي توان در هر وقتي عقيقه کرد، و بخاطر تاخير آن گناهکار نمي شود، اما افضل آنست که در صورت امکان هرچه زودتر عقيقه کند».

شيخ عبد العزيز بن باز، شيخ عبد الرزاق عفيفي، شيخ عبد الله بن غديان، شيخ عبد الله بن قعود.

" فتاوى اللجنة الدائمة " (11 / 439).

و باز همين هيئت گفته اند: «تعيين روز هفتم براي ذبح عقيقه دليل بر آن نيست که مشروعيت عقيقه جز در روز هفتم نيست، چرا که ولادت فرزند است که سبب طلب عقيقه شده است، و روز هفتم وقت افضل براي تنفيذ اين امر مشروع است، و براي همين اگر قبل از روز هفتم عقيقه کند صحيح است، چنانکه ابن قيم و کساني که با او موافقت کردند اينگونه گفته اند».

شيخ عبد الرزاق عفيفي، شيخ عبد الله بن غديان، شيخ عبد الله بن منيع.

"فتاوى اللجنة الدائمة " (11 / 445 ، 446).

و اما به اصل سوال مي پردازيم و آن اينکه : آيا مي توان بين ذبيحه قرباني و عقيقه جمع بست و هر دو را با يک ذبيحه و دو نيت بجا آورد؟ يعني مثلا کسي قرباني کند و نيت قرباني هم بر ذبيحه بياورد ولي همزمان نيت عقيقه را هم داشته باشد تا هم قرباني کرده باشد و هم عقيقه؟

پاسخ : علماي اسلام درباره جواز چنين عملي اختلاف نظر دارند :

اول : مالکيه و شافعيه – و روايتي از امام احمد – گفته اند : چنين کاري جايز نيست و قرباني نمي تواند جاي عقيقه را پر کند، و هر دو مقصود با يک ذبيحه حاصل نمي شوند، زيرا هرکدام از اين دو (عقيقه و قرباني) به ذات خود مقصود جداگانه اي دارد و انجام يکي از آنها ديگري را ساقط نمي کند، و هرکدام از آنها سبب مختلف و مستقل به خود دارد، يعني قرباني و عقيقه دو ذبيحه با دو سبب جدا از هم هستند، مانند خون تمتع و خون فديه..

نگاه کنيد به : "تحفة المحتاج شرح المنهاج" (9/371)، "مواهب الجليل" (3/259).

دوم : حنفيه مي گويند : قرباني مي تواند بجاي عقيقه هم انجام شود، يعني هر دو مقصود با يک ذبيحه حاصل مي شود، و اين راي امام حسن بصري، و محمد بن سيرين و قتاده و روايتي از امام احمد نيز هست.

آنها مي گويند : هدف از قرباني و عقيقه تقرب الي الله بوسيله ذبح است، حال يکي از اين دو مقصود در ديگري داخل شده؛ همانگونه که نماز تحية المسجد در نماز فرض داخل مي شود، يعني کسي که داخل مسجد شده و نماز فرض مي خواند آن نماز فرض بعنوان تحية المسجد نيز برايش محسوب مي شود و هر دو ثواب را مي گيرد. و اين مسئله را شبيه اجتماع نماز عيد با نماز جمعه دانسته اند، چنانکه روز عيد مصادف با روز جمعه باشد، اگر کسي فقط نماز جمعه بخواند يا فقط نماز عيد بخواند، مي تواند ديگري را نخواند،همانگونه عقيقه و قرباني را مي توان با يک ذبح بجاي آورد.

نگاه کنيد به : "المصنف" ابن أبي شيبة (5/534)، "شرح منتهى الإرادات" (1/617)، "كشاف القناع" (3/30).

در بين علماي معاصر، شيخ محمد بن ابراهيم (مفتي اسبق) راي احناف را ترجيح داده و گفته :

«اگر قرباني و عقيقه با هم (در يک روز) جمع گردند، يک ذبح براي صاحب خانه کفايت مي کند، نيتش را براي انجام قرباني عزم کرده و حيوان قرباني را ذبح مي کند و عقيقه را نيز در همان ذبيحه داخل مي گرداند». "فتاوى الشيخ محمد بن إبراهيم" (6/159).

اما علامه ابن عثيمين رحمه الله بعد از ذکر اختلاف علماء و دلايل آنها، در انتهاء چنين مي گويد: «بعضي از اهل علم گفتند : اگر روز عيد با روز هفتم ولادت نوزاد يکي شوند و در آنروز قرباني کنند، آن قرباني بجاي عقيقه هم کفايت مي کند، همانگونه که اگر کسي داخل مسجد شود و نماز فريضه بخواند جاي تحية المسجد را هم پر مي کند، زيرا هر دوي آنها (قرباني و عقيقه) دو عبادت از يک جنس واحد هستند که وقت آنها باهم جمع گشته است، پس انجام يکي بجاي ديگري هم بس است، اما من چنين نظر دارم که اگر خداي متعال کسي را غني گردانيده است بهتر است براي قرباني يک گوسفند و براي عقيقه هم يک گوسفند ديگر ذبح کند اگر فرزندش دختر است، و اگر پسر است دو گوسفند». " مجموع فتاوى ورسائل " (25/287).

خلاصه اينکه: به سوال کننده مي گوئيم : اگر شما موفق نشده ايد که در روز هفتم براي پسرتان عقيقه کنيد، بر طبق راي راجح اکنون مي توانيد براي پسرتان (که شش ماهه است) عقيقه کنيد، و اينکه بخواهيد در روز عيد قربان ، حيواني را بجاي عقيقه قرباني کنيد، مي گوئيم : بر طبق فتواي بعضي از مذاهب اهل سنت و ديگر اهل علم، شما مي توانيد يک گوسفند را قرباني کنيد که هم نيت قرباني کردن از آن ذبح داشته باشيد و هم نيت عقيقه براي پسرتان، يعني با يک ذبح دو عبادت (قرباني و عقيقه) را همزمان با هم انجام دهيد. اما بهتر انست اگر توانايي مالي داريد حداقل دو گوسفند تهيه کنيد که يکي را به نيت قرباني و ديگري را به نيت عقيقه ذبح نماييد و سپس گوشت آنرا هم براي خود و هم به اقارب و همسايه ها و فقراء کنار بگذاريد، پس اگر توانايي مالي داشته باشيد اين کار بهتر است.

و اما اينکه اگر يک گوسفند قرباني کنيد آيا براي تمام اهل خانواده شما هم کفايت مي کند؟

مي گوئيم : اگر شما يک خانواده واحد هستيد، آري، قرباني کردن يک حيوان براي تمام اعضاي خانواده کفايت مي کند، اما چنانکه خانواده خواهرتان از شما مستقل هستند، مثلا خواهر شما ازدواج کرده و اکنون با شوهرش زندگي مستقلي دارد، در آنصورت اگر شما براي خانواده خواهرتان پول بفرستيد تا بعنوان قرباني (و عقيقه) گوسفندي را ذبح کنند، اين قرباني براي خانواده خواهر شما حساب نمي شود و آنها را از قرباني جداگانه براي خود بي نياز نمي گرداند.

براي توضيحات بيشتر در اين مورد به فتواي (5946) مراجعه کنيد.

والله اعلم

وصلى الله على نبينا محمد وعلى اله وصحبه وسلم

سايت جامع فتاواي اهل سنت و جماعت

IslamPP.Com