آداب و سنن نكاح

بسم الله الرحمن الرحيم

 1- خطبه:

 قبل از خواندن صیغه عقد مستحب است که خطبه نکاح خوانده شود،خطبه مسنون نكاح از اين قرار است: «الْحَمْدُ لِلَّهِ نَسْتَعِينُهُ وَنَسْتَغْفِرُهُ وَنَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شُرُورِ أَنْفُسِنَا مَنْ يَهْدِهِ اللَّهُ فَلاَ مُضِلَّ لَهُ وَمَنْ يُضْلِلْ فَلاَ هَادِىَ لَهُ وَأَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ» بعد اين آيه را بخواند:

« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ »(آل عمران: 102). «اى اهل ايمان، آنچنان كه حق تقوى است، از معصيت خداوند اجتناب كنيد و فقط در حالت اسلام از دنيا كوچ كنيد».

 و «يَاأَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا»،(نساء 1)

«اي مردمان از (خشم) پروردگارتان بپرهيزيد، پروردگاري که شما رااز يک انسان بيافريد و (سپس) همسرش را از نوع او آفريد و از آن دو نفر مردان و زنان فراواني منتشر ساخت. و از (خشم) خدايي بپرهيزيد که همديگر را بدو سوگند مي‌دهيد، و بپرهيزيد از اينکه پيوند خويشاوندي را گسيخته داريد (وصله رحم را هم ناديده گيرد)، زيرا بيگمان خداوند مراقب شما است».

 و

« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا (70) يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا »(الأحزاب: 70- 71).

«اى مؤمنان، از خداوند پروا بداريد و سخن استوار بگوييد. تا كارهايتان را براى شما اصلاح كند و گناهانتان را براى شما بيامرزد و هر كس كه از خداوند و رسول او اطاعت كند [بداند كه‏] به كاميابى‏اى بزرگ نايل آمده است» رسول‏اللّه صلی الله علیه وسلم مى‏فرمايد: «إذَا أَرادَ أَحَدُكُمْ أَنْ يَخْطُبَ‏ لِحَاجَةٍ مِنْ نِكَاحٍ أَوْ غَيْرِهِ فَلْيَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ ... الخ» ((ترمذى).

«هر گاه كسى از شما قصد خواندن‏ خطبه براى نكاح يا براى هر مقصدى ديگر دارد، بگويد: «الحمد للّه نستعينه و ...الخ».

 2- دعوت وليمه:

 رسول اللّه صلی الله علیه وسلم خطاب به عبدالرحمن بن عوف فرمود: «أَوَلِمْ وَلَوْ بِشَاةٍ» «وليمه بده ولو با ذبح يك گوسفند» (متفق عليه).

جايز است که وليمه را از هر غذايي که در توان دارد بدهد هر چند گوشت نباشد؛ به دليل حديث انس : (أقام النبي صلی الله علیه وسلم بين خيبروالمدينة ثلاثاً بيني عليه بصفية بنت حيي، فدعوت المسلمين إلي وليمته، فما کان فيها من خبز و لا لحم، أمر بالأنطاع فألقي فيها من التمر و الأقط و السمن، فانت وليمته)[متفق علیه]

«پيامبر صلی الله علیه وسلم سه روز بين خيبر و مدينه به خاطر ازدواج با صفيه بنت حيي اقامت کرد، من مسلمانان را به وليمه او دعوت کردم که در آن وليمه نه ناني بود و نه گوشتي، پيامبر صلی الله علیه وسلم دستور داد تا سفره‌اي چرمي پهن کنند و روي آن خرما و کشک و کره قرار دهند، اين بود وليمه او».

 وليمه غذاى عروس را مى‏گويند و سنت است بعد از دخول صورت گیرد و پذيرفتن دعوت وليمه واجب است. رسول اللّه صلی الله علیه وسلم مى‏فرمايد: «مَنْ دُعِيَ إلَى عُرْسٍ أَوْ نَحْوِهِ فَلْيُجِبْ» (مسلم).

 «هر كس براى طعام عروسى دعوت شود، بايد بپذيرد».

 و اگر در جشن عروسى عمل گناه و باطل انجام مى‏گيرد، مى‏توان دعوت وليمه را رد كرد. اگر دو نفر كسى را براى وليمه دعوت كند، حق تقدم با كسى است كه جلوتر او را دعوت كرده است. فقراء نيز مانند اغنياء در طعام وليمه دعوت شوند. رسول اللّه صلی الله علیه وسلم مى‏فرمايد: «شَرُّ الطَّعامِ، طَعامُ الْوَلِيْمَةِ يُمْنَعُها مَنْ يَأْتِيْها وَيُدعَى إِلَيْها مَنْ يَأْبَاهَا» (مسلم).

 «بدترين طعام، طعام وليمه‏اى است كه آنهائى كه مى‏خواهند در آن شركت كنند از آن بازداشته مى‏شوند و كسانى كه نمى‏خواهند شركت كنند، به آن دعوت مى‏شوند»

 و مى‏فرمايد: «مَنْ لَمْ يُجِبِ الدَّعْوَةَ فَقَدْ عَصَى اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَمَنْ دُعِىَ وَهُوَ صَائِمٌ أجابَ الدَّعْوَةَ وَإن شاءَ أَكَلَ إِنْ كَانَ صَومُهُ تَطَوُّعًا وَإِنْ شَاءَ دَعا لَهُمْ وَخَرَجَ»

هر كس دعوت وليمه را اجابت نكند خدا و رسول‏اللّه صلی الله علیه وسلم را معصيت كرده است. هر كس دعوت شود و روزه باشد، دعوت را بپذيرد. اگر روزه نفلى دارد مى‏تواند افطار كند يا براى اهل دعوت دعا كرده و برود. رسول اللّه صلی الله علیه وسلم در اين باره مى‏فرمايد: «إذا دُعِىَ أَحَدُكُمِ فَلْيُجِبْ فَإنْ كانَ صَائِمًا فَلْيُصَلِّ- أى يَدْعُ- وَإنْ كانَ مُفْطِرًا فَلْيُطْعِمْ» (مسلم). «هر گاه كسى براى وليمه دعوت شود بايد بپذيرد، اگر روزه است، براى اهل دعوت دعاى خير كند و اگر روزه نيست شام و نهار بخورد».

جايز نيست تنها ثروتمندان را بدون فقرا به وليمه دعوت کند؛ به دليل فروده پيامبر صلی الله علیه وسلم (شر الطعام طعام الوليمة، يمنعها من يأتيها، و يدعي إليها من يأباها، و من لم يجب الدعوة فقد عصي الله و رسوله)[متفق علیه] «بدترين عذا، غذاي وليمه‌اي است که فقراي نيازمند از آن منع و ثروتمندان بي‌نياز به آن دعوت شوند، وکسي که دعوت وليمه را اجابت نکند به راستي نافرماني خدا و رسول او را کرده است».

 3- نكاح بوسيله دف يا سرودهاى مباح و جايز اعلام گردد.

براي شخص جايز است که به زنان اجازه دهد تا مراسم عروسي را فقط با زدن دف و خواندن آواز مباحي که در آن وصف زيبايي زن و ذکر فسق و فجور نباشد اعلام کنند. در اين باره احاديثي آمده از جمله : پيامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : (أعلنوا النکاح)[ابن حبان] «ازدواج را اعلام کنيد». و در حديثي ديگر مي‌فرمايد : (فصل ما بين الحلال و الحرام الدف و الصوت في النکاح)[نسایی] «تفاوت ميان حلال و حرام در ازدواج دف و آواز است».

دف برای زنان و دربین آنها و بدور از فیلمبرداری و نامحرمها باشد.

از خالد بن ذکوان روايت است : ربيع بنت معوذ بن عفراء گفت : (جاء النبي صلی الله علیه وسلم يدخل حين بني علي، فجلس علي فراش کمجلسک مني، فجعلت جويريات لنا يضربن بالدف و يندبن من قتل من آبائي يوم بدر، إذ قالت إحداهن : و فينا نبي يعلم ما في غد. فقال : دعي هذه و قولي بالذي کنت تقولين)[بخاری]

«وقتي که به خانه داماد برده شدم پيامبر صلی الله علیه وسلم نزد من آمد، و روي فراشي نشست همچون نشستن تو از من. دختر بچه‌هاي ما دف مي‌زدند و خوبيهاي پدرانشان را که روز بدر کشته شده بودند يادآور مي‌شدند، در اين حال يکي از آنها گفت: در ميان ما پيامبري است که از آينده خبر دارد، پيامبر صلی الله علیه وسلم فرمود که اين سخن را ترک کن و آنچه را که قبلاً مي‌گفتي بگو».

 4- دعاء براى عروس و داماد.

ابوهريره رضی الله عنه  مى‏فرمايد: «أَنَّ النَّبِىَّ صلی الله علیه وسلم كَانَ إِذَا رَفَّأَ الإِنْسَانَ إِذَا تَزَوَّجَ قَالَ: «بَارَكَ اللَّهُ لَكَ وَبَارَكَ عَلَيْكَ وَجَمَعَ بَيْنَكُمَا فِى خَيْرٍ» (ترمذي).

«هر گاه كسى ازدواج مى‏كرد، رسول للّه صلی الله علیه وسلم او را تبريك مى‏گفت و مى‏فرمود: خداوند، در جهت خير جمع شدن شما دو تا را مبارك گرداند».

 5- زفاف در ماه شوال صورت گيرد.

عايشه رضی الله عنها مى‏فرمايد: «تَزَوَّجَنِى رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم فِى شَوَّالٍ وَبَنَى بِى فِى شَوَّالٍ فَأَىُّ نِسَاءِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم كَانَ أَحْظَى عِنْدَهُ مِنِّى. قَالَ: وَكَانَتْ عَائِشَةُ تَسْتَحِبُّ أَنْ تُدْخِلَ نِسَاءَهَا فِى شَوَّالٍ» (مسلم). «رسول‏اللّه صلی الله علیه وسلم در ماه شوال با من ازدواج كرد و در ماه شوال زفاف انجام گرفت، چه كسى از همسران رسول‏اللّه صلی الله علیه وسلم بيشتر از من بهره برده است. حضرت عايشه ل دوست مى‏داشت كه در ماه شوال زنان زفاف شوند».

 6- وقتى شوهر براى نخستين بار نزد همسر مى‏رود، پيشانى او را گرفته اين دعاء را بخواند: «اللَّهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ خَيْرِهَا وَخَيْرِ مَا جُبِلَتْ عَلَيْهِ وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّهَا وَشَرِّ مَا جُبِلَتْ عَلَيْهِ» (ابن ماجه و ابى داود).

 «خداوندا! من خير او و خير آنچه كه در سرشت او گذاشته‏اى از تو مى‏خواهم. پروردگارا! من از شر او و شر آنچه كه در نهاد او گذاشته‏اى به تو پناه مى‏برم».

 7- موقع اراده كردن جماع و همبسترى بگويد: «اللَّهُمَّ جَنِّبْنَا الشَّيْطَانَ، وَجَنِّبِ الشَّيْطَانَ مَا رَزَقْتَنَا» «پروردگارا! شيطان را از ما و از فرزندى كه در نتيجه اين آميزش به ما عنايت مى‏كنى، دور بدار». در روايات صحيح داريم كه رسول‏اللّه صلی الله علیه وسلم فرموده است، هر كس اين دعا را بخواند، اگر اين آميزش موجب فرزندى شود، شيطان هرگز نمى‏تواند به او ضرر برساند. (متفق عليه).

8- براى هيچ يك از زن و شوهر جايز نيست كه صحبتهاى پيرامون آميزش جنسى خود را با ديگران درميان بگذارند، رسول اكرم صلی الله علیه وسلم در اين خصوص مى‏فرمايد: «إنَّ شَرَّ النَّاسِ عِنْدَ اللَّهِ مَنْزِلَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ الرَّجُلُ يُفْضِي إلَى امْرَأَتِهِ، وَتُفْضِي إلَيْهِ، ثُمَّ يَنْشُرُ سِرَّهَا» (مسلم). «بدترين فرد روز قيامت نزد خداوند، شوهرانى هستند كه با همسران خود همبسترى مى‏كنند و بعد اسرار پنهان خود را با ديگران در ميان مى‏گذارند».

 6- شرايط نكاح: گاهى در نكاح شرايطى مطرح مى‏شود، حال اگر شرايط براى تقويت اهداف نكاح باشد مانند شرط نفقه، همبسترى، رعايت عدالت و برابرى، (اگر خواستگار همسر ديگرى دارد) بايد گفت: اين شرايط با نفس عقد واجب‏الإجرا هستند و نيازى براى مطرح كردن آنها نيست و اگر شرايط برخلاف عقد و اهداف آن باشند، مانند، اينكه شوهر حق همبسترى با همسر خود را ندارد، يا اينكه همسر براى شوهر غذا درست نكند و... اين گونه شرايط لغو هستند، تحقق بخشيدن به اين شرايط واجب نيست، چون اين شرايط مخالف با مقصد ازدواج تلقى مى‏شوند.

 اگر شرط از دو نوع مذكور نيست و به تعبيرى طورى نيست كه منجر به تحليل حرام يا تحريم حلال گردد، وفا به چنين شرطى واجب است و اگر شوهر بعد از پذيرفتن اين گونه شرايط از وفاء آن خوددارى كند، به همسر حق فسخ نكاح داده مى‏شود، رسول اكرم صلی الله علیه وسلم مى‏فرمايد: «أَحَقُّ الشُّرُوطِ أَنْ يُوَفَّى مَا اسْتَحْلَلْتُمْ بِهِ الْفُرُوجَ» (متفق علیه). «شرايطى كه بيش از ساير شرايط شايسته وفا هستند همان شرايطى‏اند كه شما بوسيله آنها شرمگاه‏ها را براى خود حلال كرده‏ايد».

 اگر از طرف زن اين شرط گذاشته شود كه شوهر همسر اول خود را طلاق بدهد، اين شرط حرام است و وفا به آن صحيح نيست. رسول اكرم صلی الله علیه وسلم مى‏فرمايد: «لَا يَحِلُّ أَنْ تُنْكَحَ الْمَرْأَةُ بِطَلَاقِ أَخْرَى» «جايز نيست كه نكاح يك زن مشروط به‏ طلاق زن آخر باشد» (احمد در مسند). در بخارى و مسلم روايت شده است، «نَهَى رَسُولُ اللّهِ أَنْ تَشْتَرِطَ الْمَرْأَةُ طَلاقَ أُخْتِهَا» «رسول اكرم صلی الله علیه وسلم از اينكه يك زن ازدواج خود را مشروط به طلاق خواهر دينى‏اش كند، منع كرده است.

وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین.‏