بسم الله الرحمن الرحیم

نابرده رنج ...

آیا از وزن بالا رنج می‌برید؟ آیا دوست دارید شکمی صاف و خوش فرم داشته باشید؟ آیا دلتان برای پوشیدن لباس‌های سال گذشته تنگ شده است؟ آیا وقت زیادی برای تمرین‌های طولانی مدت ندارید؟ آیا می‌خواهید بدون  زحمت و تلاشزیاد و گذاشتن وقت و بدون استفاده از دستگاه‌های ورزشی، چربی‌های اضافهٔ خود را آب کنید؟ نگران نباشید! دستگاه ما راه حل شما است! بدون زحمت زیاد و تنها با استفاده از دستگاه ما در حالی که دارید تلویزیون نگاه می‌کنید یا دارید با همسرتان چای می‌نوشید، تنها در عرض دو هفته اندامی ورزشکاری داشته باشید! همین الان با شماره‌هایی که بر روی صفحهٔ تلویزیون خود می‌بینید تماس بگیرید!

این نمونه‌ای از آگهی‌های تلویزیونی است که بسیاری از ما بارها دیده و شنیده‌ایم و چه بسا آن را باور هم کرده‌ایم. اما آیا چنین چیزی امکان دارد؟ پزشکان چیز دیگری می‌گویند! اما باز هم بسیاری از مردم به امید رسیدن به هدف (در اینجا داشتن اندام مناسب) این نوع فریب‌کاری را باور می‌کنند. تعدادشان هم کم نیست!

همهٔ ما دوست داریم با کم‌ترین زمان و با صرف کم‌ترین تلاشِ ممکن، به اهداف خود برسیم. ذات انسانیِ ما تا حد امکان از تلاش و زحمت دوری می‌کند و از سوی دیگر عجول است و دوست دارد تا جایی که می‌تواند در کم‌ترین زمان ممکن، به خواسته‌های خود برسد.

(وَکَانَ الإِنسَانُ عَجُولاً) اسراء: ۱۱ (و انسان همواره شتاب‌زده است)

اما اینجا مشکلی وجود دارد: سیستمی که خداوند برای این جهان قرار داده است در جهت عکس این دو خواسته در حرکت است. تجربهٔ بشری ثابت کرده است غالبا چیزهای با ارزش بدون تلاش به دست نمی‌آیند و حتی اگر به دست هم بیایند از جایی دیگر زیانی دیگر به بار می‌آورند و همچنین ثابت کرده است هر پروژهٔ مثبتی زمان‌بَر است، یعنی باید مدتی به طول بینجامد تا به نتیجه برسد. اما برعکس آن، ویرانی و شکست و سقوط نیازی به تلاش ندارد؛ می‌توان در یک لحظه و بدون هیچ تلاشی خود را از بالای بلندی به زمین انداخت؛ بقیهٔ کارها را جاذبه انجام می‌دهد! اما برای صعود به همان قله هم تلاش لازم است، هم دانش (که خود نوعی تلاش ذهنی است) و هم وقت.

این البته هرگز به آن معنا نیست که تا حد امکان در وقت و تلاش صرفه جویی نکنیم. استفاده از روش‌ها و فناوری‌هایی که تا حد امکان در تلاش و وقت ما صرفه‌جویی نماید بسیار هم مطلوب است، اما اولا همین پیدا کردن راه صرفه‌جویی در وقت و تلاش بدنی نیاز به تلاش ذهنی دارد و ثانیا باز هم تقریبا نمی‌توان به جایی رسید که برای انجام یک کار هرگز نیاز به هیچ تلاشی نباشد.

زمانی برای سفر به سرزمین‌های دور هفته‌ها و بلکه ماه‌ها زمان و به اضافهٔ آن استفاده از وسائل نقلیهٔ نه چندان راحتی مانند چارپایان نیاز بود. سفر واقعاً سخت بود؛ امروزه با وجود وسائل نقلیهٔ مدرنی چون قطارها و کشتی‌ها و هواپیماها سفر بسیار راحت شده است، اما نسبت به گذشته، نه به طور کامل. هنوز هم وقتی با هواپیما از سفری برمی‌گردیم خسته‌ایم! و رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: (سفر تکه‌ای از عذاب است) متفق علیه از حدیث ابوهریره رضی الله عنه

آری، سفر همچنان نیاز به رنج و وقت دارد، هر چند کم‌تر از گذشته.

درک این قانون خداوندی در جهان هستی می‌تواند تا حد زیادی ما را از خیال‌پردازی‌ها و ناامیدی‌ها دور سازد. شایسته است خیال خود را از بابت این قانون راحت کنیم: بدون تلاش، (بدنی و ذهنی) و بدون زمان، نمی‌توان کاری کرد، و اگر ـ به فرض ـ بتوان کاری کرد بی‌شک این کمبود در جای دیگری خود را نشان خواهد داد.

حتما شما هم جوانانی را دیده‌اید که می‌خواهند یک شبه راه صد ساله بپیمایند و خیلی زود به قصر رویاها پا بگذارند. متاسفانه کسانی که اینگونه فکر می‌کنند در جامعهٔ ما کم نیستند. نتیجهٔ اینطور فکر کردن رشد انواع معامله‌ها و کارهایی است که در واقع نه کار هستند و نه تجارت؛ برخی در پی شرکت‌های هرمی می‌افتند تا هر چه زودتر به «پول و پَله» برسند. برخی دیگر ـ که باز هم متاسفانه کم نیستند ـ در پی دلالی می‌افتند؛ از طریق راه‌های غیر قانونی یا با استفاده از روابط خاص جنسی را تهیه می‌کنند و همان جنس را در بازار آزاد با قیمتی بیشتر می‌فروشند و سودی سریع و فراوان می‌برند. ولی طبق قانونی که بیان نمودیم این کار که گرچه برای صاحب خود سود سریع فراهم می‌کند، اما زیانی را متوجه اقتصاد آن جامعه می‌کند. بی‌شک نمی‌توان برای این جامعه آیندهٔ روشنی تصور کرد.

در فیلم‌ها همه چیز سریع رخ می‌دهد، فقیران خیلی سریع ثروتمند می‌شوند، «شانس» همیشه در خانهٔ آدم‌ها را می‌زند، اما در دنیای واقعی هرگز چنین چیزی حکم‌ فرما نیست.

خداوند متعال در سورهٔ نجم می‌فرماید:

(وَأَن لَّیْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَى) یعنی: (و اینکه برای انسان جز حاصل تلاش او نیست)

در همین سوره، چند آیه قبل، خداوند می‌فرماید:

(أَمْ لِلْإِنسَانِ مَا تَمَنَّى)  (مگر انسان هر چه را آرزو کند دارد؟)

که منظور، آرزوی صرف و خیال‌پردازی برای آن بدون صرف تلاش است.

فقه اسلامی نیز رابطهٔ خوبی با این نوع معامله‌ها و شغل‌ها ندارد. معامله‌هایی مانند دلالی (یعنی فروختن چیزی که در اختیار و ملکیت انسان نیست) یا روش‌های پول‌دار شدن ناگهانی مانند بلیت‌های بخت‌آزمایی و قمار با انواع مختلف آن. برای تفصیل بیشتر می‌توانید به کتاب‌های فقه مراجعه نمایید.

این قانون همانطور که در مورد افراد صادق است، در مورد کشورها و جوامع نیز صدق می‌کند؛ در میان کشورهای توسعه یافته نمی‌توان هیچ جامعه‌ای را یافت که بدون تلاش و برنامه‌ریزی به اضافهٔ زمان، به توسعه و پیشرفت دست یافته باشد. مردم در جوامع پیشرو معمولا در حال تلاش و نوآوری هستند. نوآوری ـ برعکس آنچه به نظر می‌رسد ـ یکی از سخت‌ترین کارهایی است که یک انسان می‌تواند انجام دهد. اما در مقابل، کشورهای عقب افتاده دست به کپی‌کاری از روی دست آن‌ها می‌زنند، و شاید خوشحالند که بدون هیچ زحمتی دارند از محصول تلاش دیگران استفاده می‌کنند! اما بی‌شک اگر به همین رویه ادامه دهند هرگز روی پیشرفت و سروری را نخواهند دید.

امام شافعی می‌گوید:

بقدر الکد تُکتَسَب المَعالی / ومن طلب العُلی سَهر اللیالی

خواسته‌های والا به اندازهٔ رنجی که تحمل می‌شود به دست می‌آیند / و هر که مقام والا بخواهد شب‌ها را بیدار می‌ماند

به راستی درست گفته‌اند که: نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود… گنج نماد به دست آوردن ناگهانی ثروت زیاد است، آنچه بسیاری از مردم در خواب و خیال خود آرزویش را دارند. اما آن گنجی که در داستان‌ها و فیلم‌ها بسیار دیده‌ایم در دنیای واقعی نیاز به تلاش دارد.

نتیجهٔ تفکر عجولانه و رویا پردازانه‌ای که در جامعهٔ ما رواج یافته این است که جوانان کم‌تر به دنبال فرایندهای تلاش‌محور + زمان‌محور بروند و رو به سوی کارهای قمارگونه آورند و جالب است که بسیاری از مردم با سخنان نا امید کنندهٔ خود به این مشکل دامن می‌زنند؛ شنیده‌اید که می‌گویند: فلانی لیسانس دارد و بیکار است؟ فلانی اینقدر درس خواند آخرش نشست سر مغازهٔ بابایی که سواد ابتدایی دارد؟

مشکل اینجاست که ما فکر می‌کنیم تلاش تنها به درس خواندن محدود است و پس از آن دیگران (دولت ـ جامعه) وظیفه دارند فرش قرمز جلو ما بیندازند! اما چنین چیزی ـ خوب یا بد ـ واقعیت ندارد. تلاش ناقص همانند تلاش نکردن است. انسان‌های موفق همه چیز را متوجه خود می‌دانند، حتی شکست‌هایشان را. اما انسان‌های شکست خورده همه چیز را به گردن دیگران می‌اندازند.

جهانی در برابر ما است که خود عرصهٔ تلاش است، با تنبلی سر سازش ندارد و با عجولان مهربان نیست، و سرمایه‌ای که برای موفقیت در این جهان و به تبع آن موفقیت در به دست آوردن رضایت خداوند و خوشبختی ابدی (که هدف نهایی است) نیاز است، دو چیز است: تلاش، (با انواع مختلف آن) و زمان. دو سرمایه‌ای که همه دارند، اگر قدرش را بدانند.

(وَأَن لَّیْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَى) نجم: ۳۹

(واینکه برای انسان چیزی جز حاصلِ تلاش او نیست)

http://bidari.net/archives/4302#more-4302