بسم الله الرحمن الرحیم

آداب نامگذاری

شکی نیست که مسأله ی نام گذاری یکی از مسائل مهم در زندگی انسان به شمار می رود. زیرا اسم بیانگر هویت شخص می باشد و برای او نشانه وشعاری است که در دنیا و آخرت با آن ندا داده می شود. همچنین در نزد مردم دارای اعتبارات و معنا و مفهوم خاصی است.

پس شایسته است که والدین اسامی نیکی را برای فرزندانشان انتخاب کنند و هنگام نامگذاری بهتر است به امور زیر توجه داشته باشند:

-         باید بدانند این اسم در طول زندگی فرزندشان با او همراه خواهد بود و انتخاب اسم نامناسب او را در فشار و تنگنا قرار می دهد و باعث خجالتش می شود. همچنین ممکن است از والدینش و یا کسی که او را نامگذاری کرده کینه به دل بگیرد.

-         زمانی که می خواهند اسمی را انتخاب کنند به نواحی مختلفی توجه داشته باشند، مانند: توجه کردن به خود اسم، توجه داشتن به اینکه آن اسم با تمام مراحل زندگی: کودکی، جوانی، پیری اش مناسب باشد.

-         نامگذاری حق شرعی پدر بشمار می آید، زیرا فرزند به او نسبت داده می شود اما مستحب است که پدر، مادر را نیز در اختیار اسم شریک کند و به رأی و نظرش احترام بگذارد.

-         واجب است که فرزند به پدرش نسبت داده شود حتی اگر وفات یافته یا اینکه از همسرش جدا شده باشد و هیچ گاه پدر و فرزند یکدیگر را ندیده باشند؛ همچین به طور کلی حرام است که فرزند به غیر کسی غیر از پدرش نسبت داده شود مگر در یک حالت و آن اینکه فرزند از طریق زنا به دنیا آمده باشد که در این صورت به مادر نسبت داده می شود و جایز نیست به پدرش نسبت داده شود.

رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده اند: "همانا شما در روز قیامت با نام هایتان ندا داده می شوید پس اسامی نیکو برگزینید"[1].

تمام اسامی، مباح و جایزاند بجز اینکه برخی از آن ها از نظر شرع، ممنوع اند که باید از آن ها دوری کرد عبارتند از:

1.     نامی که معنای بندگی به غیر از الله را می رساند[2]، چه آن شخص پیامبر باشد یا فرشته. پس به طور مطلق نامگذاری به چنین اسمی جایز نیست. از جمله ی این اسامی: عبد نبی، عبد امیر و... اگر کسی دارای چنین اسمی باشد واجب است نامش تغییر داده شود. عبدالرحمن بن عوف رضی الله عنه می گوید: "نام من عبد عمرو – در روایتی دیگر عبد الکعبه – بود، زمانی که مسلمان شدم رسول الله صلی الله علیه وسلم مرا عبدالرحمن نامیدند"[3]. 

2.     نام گذاری به اسامی الله تبارک و تعالی که به خودش اختصاص داده است[4]؛ مانند: الخالق، الرازق، الرب، الرحمن و... یا نامی که به کسی جز الله تعالی نمی توان نسبت داد؛ مانند: ملک الملوک، القاهر و... نامگذاری با این اسامی حرام است و اگر کسی چنین نامی دارد بر او واجب است که آن را تغییر دهد. الله جل وعلا می فرماید: {آيا همنامی برای او – الله – می شناسی؟}[5]. در مورد نام ملک الملوک، رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده اند: "روز قیامت، بدترین – پست ترین – اسم ها نزد الله، نام مردی است که خود را ملک الملوک (شاهنشاه) نامیده باشد"[6]. و در روایتی دیگر افزوده اند: "هیچ مالکی بجز الله وجود ندارد"[7]. اما نامگذاری با نام هایی که بین الله تعالی و دیگران مشترک است ممنوعیتی ندارد، مانند: علیّ، لطیف و بدیع. امام حَصْكَفی رحمه الله می فرماید: این اسامی در حق ما معنایی غیر از معنای آن در حق الله تعالی دارد[8].

3.     نامگذاری با نامی که فقط شایسته ی رسول الله صلی الله علیه وسلم است و مخصوص ایشان می باشد حرام است. مانند: سید ولد آدم (سرور فرزندان آدم)، سید الناس (سرور مردم)، سید الکل (سرور همه) زیرا این اسامی لایق هیچ کسی جز رسول الله صلی الله علیه وسلم نمی باشد.

4.     نامگذاری به نام هایی که مختص کفار می باشد و بر کسی غیر از آنان دلالت ندارد، مانند:  عبد مسیح، بطرس، جرجس و ... نام هایی هستند که بر ملت کفر دلالت دارند.

5.     نامگذاری با نام های بت ها و طاغوت هایی که بغیر از الله پرستیده می شوند و اسامی شیاطین، مانند: ابلیس و خَنْزَب[9] ..

گذاشتن نام هایی که ذکر شد جایز نمی باشد بلکه حرام است و هرکس که چنین اسمی دارد باید آن را تغییر دهد.

حال به ذکر نام هایی می پردازیم که مکروه هستند:

1.     نامگذاری با اسمی که نفس انسانی از آن نفرت دارد به این دلیل که معنی آن زشت یا تمسخر آمیز بوده، همچنین این عمل با دستور رسول الله صلی الله علیه وسلم در انتخاب اسامی نیک مخالف است. از جمله ی آن ها: حرب (جنگ)، رشاش (مسلسل یا تیربار)، هیام (بیماری تشنگی که در شتر به وجود می آید) و دیگر نام هایی که دارای معنای زشت و ناپسند هستند.

2.     کراهیت داشتن نام هایی که شهوت انگیز باشد و یا معنای سستی و ناپایداری بدهند. این گونه نام ها بیشتر برای زنان به کار می رود و معنای آن وصف کننده ی یکی از صفات جنسی و شهوانی است. مانند: فاتن، مِغْناج[10].

3.     کراهیت داشتن انتخاب نام های خوانندگان، بازیگران و آهنگ سازان و مانند این ها؛ اگر آن ها دارای نام نیکی بودند می توان با آن نامگذاری کرد البته با توجه به اینکه آن را به خاطر معنای نیکش انتخاب کنیم نه بخاطر تقلید از آن شخص خواننده یا بازیگر.

4.     کراهیت داشتن نامگذاری با اسم هایی که در آن معنای گناه و معصیت وجود دارد؛ مانند: دزد، ظالم، یا انتخاب اسامی فراعنه و سرکشان و تباهکاران و ستمگران مانند: فرعون، هامان و قارون.

5.     کراهیت نامگذاری با نام حیواناتی که دارای صفاتی زشت و ناپسند هستند. مانند: الاغ، سگ، میمون و..

6.     کراهیت داشتن نامگذاری با اسمی که به کلمه ی "دین" و "اسلام" اضافه شده باشد. مانند: نورالدین، شمس الدین، نورالاسلام، شمس الاسلام، ضیاءالدین، سیف الاسلام و.. که در حق شخص مبالغه شده است. اهل سلف چنین القابی را ناپسند می دانستند. مثلا: امام نووی رحمه الله نمی پسندید که وی را محیی الدین بنامند و همچنین شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله از اینکه او را با لقب تقی الدین صدا کنند کراهیت داشتند و می فرمود: اما این لقب را خانواده ام به من دادند و آن منتشر شد.

7.     کراهیت داشتن اضافه کردن برخی از اسامی به اسم "الله" یا "رسول" به جز کلمه ی "عبد" یعنی عبدالله؛ مانند: حسب الله، رحمة الله و..

8.     کراهیت نامگذاری با اسامی فرشتگان و سوره های قرآن، مانند: طه، یس و.. . این اسامی حروف مقطعه هستند و از نام های رسول الله صلی الله علیه وسلم به شمار نمی روند[11]. اما گذاشتن نام فرشتگان بر زنان حرام است، زیرا این تقلید از مشرکان است که می گویند: فرشتگان دختران الله هستند.

9.     نامگذاری با نام هایی که دلالت بر تزکیه و تطهیر دارند مکروه می باشد[12]؛ مانند: برّه، تقی و عابد و... محمد بن عمرو بن عطاء می فرماید: "دخترم را برّه نام نهادم. زینب دختر ابی سلمه به من گفت: رسول الله صلی الله علیه وسلم از انتخاب این نام، منع فرمودند. مرا برّه نام نهاده بودند؛ رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: (خود را تزکیه نکنید، الله متعال نیکوکاران شما را بهتر می شناسد). مردم گفتند: چه نامی بر او بگذاریم؟ فرمودند: (او را زینب بنامید).

نامگذاری با نام هایی که ذکر شد مکروه هستند، البته با توجه به اینکه زمانی می خواهند این نام را بگذارند کراهیت دارد اما اگر کسی چنین اسمی دارد و با آن بزرگ شده و تغییر دادن آن دشوار است در این صورت بر او واجب نیست که آن را تغییر دهد.

بهتر است بدانیم که نام ها دارای درجاتی هستند که عبارتند از:

درجه ی اول: دو اسم عبدالله و عبدالرحمن، زیرا رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده اند: "محبوبترین نام ها در نزد الله، عبدالله و عبدالرحمن هستند"[13].

درجه ی دوم: اضافه کردن کلمه ی "عبد" به دیگر نام های الله عزوجل؛ مانند: عبدالعزیز، عبدالرحیم، عبدالملک، عبدالإله، عبدالسلام و..

درجه ی سوم: نام های پیامبران علیهم السلام و شکی در این نیست که بهترین آن ها اسم پیامبرمان محمد صلی الله علیه وسلم است. از دیگر اسامی ایشان احمد هم می باشد، پس از وی اسامی پیامبران اولوالعزم می باشد که عبارتند از: نوح، ابراهیم، موسی و عیسی علیهم السلام هستند سپس نام های دیگر انبیا قرار می گیرند.

درجه ی چهارم: اسامی بندگان صالح و نیکوکار الله تعالی که بالاترین آن ها صحابه ی رسول الله صلی الله علیه وسلم هستند؛ پس مستحب است که با نام های نیک آنان نامگذاری شود.

درجه ی پنجم: تمام نام هایی که دارای معنی درست و زیبایی باشد.

ابن قیم رحمه الله، نام ها را به طور کلی به سه دسته تقسیم نموده اند[14]:

1.     نام هایی که مخصوص مسلمانان است.

2.     نام هایی که مخصوص کافران است.

3.     نام هایی که بین مسلمانان و کافران، مشترک اند.

گروه اول جایز بوده و در آن مانعی نیست.

دسته ی دوم مانند: جرجیس، پطرس، یوحنا، متی و.. نام هایی هستند که مخصوص کافران بوده و مسلمان اجازه ی نامگذاری با آن را ندارد. زیرا چنین عملی تقلید و تشابه با کفار به حساب می آید. رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "هرکس خود را شبیه به قومی گرداند از آنان به شمار می آید"[15].

اما دسته ی سوم؛ مانند: عیسی، یحیی، ایوب، داود، سلیمان، زید، عمر، عبدالله، عطیه، موهوب، سلام و... نام های جایزی هستند.

نویسنده: ام احمد