چگونه بر خشم و عصبانیت خود غلبه کنیم؟

شکی نیست که عصبانیت تکه آتش خبیثی است در قلب، که از عمل شیطان به وجود می آید. وتأثیرات بدی بر زندگی مؤمن می گذارد تا جایی که باعث از بین رفتن منافع دنیا و آخرتش می شود و مرتکب گناهان بسیاری می گردد، و نیز باعث مختل شدن رابطه اش با دیگران می شود و بسیاری از زیان های  دیگر که به وی می رسد.

شخصی که همیشه عصبانی است مانند یک بیمار زندگی می کند. اوضاع زندگی اش را به هم می ریزد. و همواره در سختی و مشکلات می افتد. در نتیجه بعد از هر عصبانیتی مجبور به عذرخواهی می شود و حق را به شخصی که آزار داده می دهد. که چنین بیماری نیاز به جلسات درمان، دعای خالصانه از قلب، کنترل نفس و درمان با قرآن دارد. که در این مقاله نمی توان به آن پرداخت.

اما در مقابل شخص بردبار و شکیبا همان کسی که به ندرت عصبانی می شود که به خاطر سخاوت، حکمت، و روشن فکری اش می باشد. و چنین فردی از شاد ترین انسان هاست که بهترین زندگی را هم دارد.!

اما صحبت ما در اینجا درباره شخص طبیعی است که خلق و خوی طبیعی دارد. فردی که گاهی اوقات عصبانی می شود و بر وی تأثیر می گذارد و در خطا و اشتباهاتی واقع می شود که باعث برخی مشکلات در رابطه اش با فرد مقابل می گردد.

چنین فردی شایسته است که با تلاش و کوشش و یادگیری از این اخلاق ناپسند به صورت کلی نجات یابد و یا حداقل آن را کمتر کند. که با گذشت زمان پیروز خواهد شد اما به شرطی که تصمیم قطعی گرفته باشد و قدرت تغییر داشته باشد. و بدون شک الله بنده صادقش را موفق می گرداند.

راه های نجات از خشم و عصبانیت:

1ـ اولین راه نجات این است که فرد بداند اینکه خشم ترکیبی از هر نوع شر و بدی در درب اخلاق است و ترک آن باعث تمام خصلت های خیر و نیک می شود.

زیرا وقتی شخصی نزد رسول الله صلی الله علیه و سلم آمد و از ایشان خواست که او را نصیحت کند، ایشان فرمودند: عصبانی نشو و سه بار این جمله را تکرار کردند. که این خود دلیلی است بر اینکه دوری از خشم، که فرد را به سوی تمام خصلت های خوب می کشاند، زیرا که عصبانیت با عث فساد اخلاق می گردد، چنان که یکی از بزرگان می گوید: خشم کلید هر شر و بدی است.

2ـ انسان باید به شخصیتش بیندیشد تا بداند چه چیزی باعث عصبانیت و خشمش می گردد به عبارت دیگر اسباب خشم در وجودش را پیدا کند. زیرا وقتی اسباب را کشف کند می تواند با دوری از آنها از خشم و عصبانیت رهایی پیدا کند یا حداقل تا جایی که در توان دارد آن را کم تر کند.

3ـ فرد می تواند از موقعیت ها یا حالاتی که عادتا باعث عصبانیتش می شود دوری کند مانند کم خوابی، یا هنگام بیدار شدن از خواب، و یا در هنگام سفر و گرسنگی و .... . که این حالات برای هر فردی متفاوت است زیرا طبیعت هر شخص با دیگری فرق می کند. پس هر وقت در این موقعیت ها قرار گرفت می تواند در آن ساعات از اختلاط با دیگران دوری کند تا از عصبانیت خود پیشگیری کند.

4ـ در مقابل اقداماتی که باعث تحرک احساساتش می شود پاسخ ندهد. از آنجایی که برخی از افراد نادان با عصبانی کردن دیگران جلب توجه می کنند. در این هنگام عاقل نباید به چنین افرادی اهمیت دهد. زیرا رفتار صحیح با نادانان عدم پاسخ به آنان است. چون پاسخ دادن به آنان فرد را از متانت و وقارت، به جهل و نادانی می کشاند در نتیجه هیچ راهی جز اختیار کردن سکوت نیست.

5ـ بدانید که بسیاری از بدی هایی که به انسان می شود بخشیدنی است یعنی می توان از آن گذشت کرد. و طرف مقابل اکثر اوقات قصد اهانت ندارد بلکه به سبب فشارهایی که بر وی بوده چنین اعمالی از او سر زده است.

6ـ فرد باید برای نجات از تأثیر خشم بر خودش تلاش کند به گونه ای که سکوت اختیار کند. و بداند که از بزرگترین اعمالی که باعث آرامش انسان در هنگام خشم می شود پناه بردن از شیطان به الله عزوجل است. الله تعالی می فرماید: (واگر از شيطان وسوسه‌ ای به تو رسيد پس پناه ببر به الله زيرا او شنوای داناست)[1].

و در صحیحین از سلیمان بن صُرد رضی الله عنه روایت شده که با رسول الله صلی الله علیه و سلم نشسته بودم. دو نفر به یكدیگر، دشنام می ‌دادند. چهره یكی از آنها قرمز شده و رگهای گردنش بیرون آمده بود. رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: من كلمه ‌ای می ‌دانم كه اگر او آن را به زبان آورد خشمش فرو می‌ نشیند. اگر "اعوذ بالله من الشیطان" بگوید، خشمش فرو می‌ نشیند. به او گفتند: رسول الله صلی الله علیه و سلم می ‌فرماید: اعوذ بالله من الشیطان بگو. گفت: مگر دیوانه ام)[2].

7ـ از راه های عملی که می توان خشم را از بین برد و یا کم کرد این است که در هنگام عصبانیت اگر ایستاده اید، بنشینید و اگر نشسته اید دراز کشید و یا برعکس به عبارت دیگر مکانتان را تغییر دهید. زیرا رسول الله صلی الله علیه و سلم در حدیث می فرماید: (اگر یکی از شما عصبانی شد و در حالت ایستاده بود پس بنشیند، اگر باز هم عصبانیتش فرو ننشست پس دراز بکشد)[3].

8ـ و بهتر است وقتی مکانش را تغییر داد خود را به کاری مشغول کند که آن را دوست دارد تا از این طریق خشمش فرو نشیند و آرام شود. زیرا که قلب با انجام کار محبوب آرامش می یابد.

9ـ از مهم ترین اعمالی که باعث فروکشی عصبانیت می شود مشغول شدن به ذکر الله عزوجل است مانند تسبیح، تهلیل، تحمید و تکبیر است. زیرا ذکر الله سبحانه و تعالی باعث دور شدن شیطان و باطل شدن تأثیرش می شود در نتیجه قلب آرامش می یابد.

الله سبحانه و تعالی می فرماید: (و هرگاه فراموش کردی پروردگارت را به خاطر بياور)[4].

در تفسیر این آیه تابعی جلیل عکرمه در تفسیر این آیه می فرماید: یعنی زمان عصبانیت.

و بدون شک نفس انسان با ذکر الله تعالی آرام می گیرد و از غم و اندوه و عصبانیت نجات می یابد.

10ـ و مهم ترین عمل برای نجات از خشم، سکوت مطلق و عدم انجام هر گونه فعل یا سخن است. زیرا وقتی در حالت خشم فرد خشمگین به دلیل عدم کنترلش نمی داند چه عملی انجام می دهد،  و یا حتی نمی داند چه سخنی را بر زبان می آورد،  در نتیجه وقتی عکس العملی در این حالت از خود نشان می دهد بعد از آن پیشمان می شود اما اگر سکوت کند چنین اتفاقی برایش نخواهد افتاد.

 و در حدیث رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرماید: (یاد بگیرید، آسان بگیرید و سخت نگیرید و زمانی که عصبانی شدید سکوت اختیار کنید)[5].

11ـ اقدام به وضو گرفتن. زیرا وضو اثر بزرگی در طهارت ظاهر و باطن شخص دارد، در نتیجه باعث سرکوب شدن خشم، و نجات از تسلط شیطان می شود.

12ـ می توانیم با فکر کردن به پاداش فرو بردن خشم از آن دوری کنیم زیرا می دانیم که از صفات متقین فرو بردن خشم است،! چنان که الله عزوجل می فرماید: (کسانی که در وسعت و سختی انفاق می کنند وخشم خود را فرو می ‌برند و از مردم می گذرند و الله دوست می ‌دارد نيکوکاران را)[6]. البته این امر به تمرین و تلاش بسیاری نیاز دارد.

13ـ به یاد داشته باشید که دست کشیدن از خشم و عصبانیت در امور دنیوی و گذشت و بخشش از نادان از زیباترین اخلاق های رسول الله صلی الله علیه و سلم است. پیامبری که هرگز عصبانی نمی شد مگر به خاطر الله،! همان طور که ام المؤمنین عایشه رضی الله عنها فرموده اند: (رسول الله صلی الله علیه و سلم به خاطر خودشان انتقام نمی‌ گرفتند مگر وقتی که به دین الله بی ‌حرمتی می ‌شد. آنگاه  بخاطر آن انتقام می‌ گرفتند)[7].

و شایسته است که مؤمن به این اخلاق رسول الله صلی الله علیه و سلم اقتدا کند.

14ـ ای برادران و خواهران گرامی بدانید که وقتی خشم بر شما تسلط یافت. شیطان به شما دستور به اعمال و اقوال بد و ناپسندی می دهد که نشان دهنده ضعف و ناتوانی و عدم جوانمردی و شجاعت به حساب می آید.! و در صحیحین[8] از ابی هریره رضی الله عنه روایت شده که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: (قهرمان كسی نیست كه هنگام كشتی گرفتن افراد زیادی را به زمین بزند. بلكه قهرمان، كسی است كه هنگام خشم خودش را كنترل نماید)[9].

و امروزه همه شاهدیم که خشم و عصبانیت بر ما غلبه می کند و رفتارهایی از خود نشان می دهیم که مانند رفتارهای کودکانه است. و این رفتارها ممکن است از یک فرد تحصیل کرده و با فرهنگ و حریص به اعمال خوب و نیک هم سر زند که نشانه بدی برای سطح اخلاق مؤمن است. و چه بسیار به خاطر آن افعال و اقوالی که در هنگام عصبانیت از ما سر زده پشیمان شده ایم. و باعث ناراحت کردن کسانی شده ایم که امروزه در بین ما نیستند و کاری جز دعا و استغفار برای آنان از دستمان بر نمی آید.

منبع: islamway.net

مترجم: ام محمد.