بسم الله الرحمن الرحیم

واجب بودن نیکی به والدین و فرمانبرداری از آنان

اسلام نسبت به والدین سفارشات زیادی نموده و نیکی کردن به آنان بر فرزندان واجب قرار داده است.

الله عزوجل در آیات بسیار زیادی حق والدین را در کنار حق خودش ذکر می نماید که این نشان از مدای اهمیت حق آنان دارد. مثل کلام الله تعالی که می فرماید: {و الله را بپرستيد و چيزی را با او شريک مگردانيد و به پدر و مادر نيکی کنيد}[1] و در جای دیگر می فرماید: {و پروردگارت مقرر داشته است که: جز او را نپرستيد و به پدر و مادر نيکی کنيد}[2].

همچنین الله تبارک و تعالی می فرماید: {و به انسان درباره ی پدر و مادرش سفارش کرديم، مادرش او را با ناتوانی روی ناتوانی – ضعف روز افزون – حمل کرد و از شير باز گرفتنش در دو سال است - آری، سفارش کرديم - که برای من و برای پدر و مادرت شکر به جای آور که باز گشت به سوی من است}[3]. آیات در این باره بسیار زیادند و این ها همه دلیل بر واجب بودن احسان و نیکی به آنان است و باید از آنان تشکر کند به خاطر نیکی هایی که آنان در حق از زمان پیدا شدنش در شکم مادرش تا زمانی که بزرگ شده و استقلال یافته و منافع خودش را شناخته است، کرده اند.

احترام گذاشتن به پدر و مادر از اهمیت بسیار والایی برخوردار است:

-         همانا آن اطاعت کردن از الله و رسولش صلی الله علیه وسلم است. زیرا الله تعالی فرموده است: {و ما به انسان سفارش کرديم که به پدر ومادرش نيکی کند}[4] و آیاتی که قبلا ذکر کردیم الله متعال در آن ها انسان را به نیکی کردن با پدر و مادرش امر می کند که انجام این عمل، اطاعت کردن از الله جل جلاله است. در حدیثی ابن مسعود رضی الله عنه می فرماید: "از رسول الله صلی الله علیه وسلم پرسیده شد: چه عملی بهتر است؟ فرمودند: ایمان به الله و رسولش سپس نیکی کردن به پدر و مادر..."[5].

-         همچنین فرمانبرداری و احترام گذاشتن به پدر و مادر باعث داخل شدن به بهشت می شود. همانطور که ابوهریره رضی الله عنه می فرماید که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: "بینی اش به خاک مالیده شود سپس بینی اش به خاک مالیده شود سپس بینی اش به خاک مالیده شود!! گفته شد: چه کسی ای رسول الله؟! فرمودند: کسی که پدر یا مادرش یا هردوی آنان را در دوران پیری شان دریابد و با وجود این وارد بهشت نشود"[6].

-         احترام گذاشتن به آن دو و اطاعت کردن از آنان باعث ایجاد الفت، مهربانی و محبت می شود.

-         احترام گذاشتن و فرمانبرداری از آنان در حقیقت تشکر کردن از آنان است زیرا آنان سبب وجود ما در این دنیا هستند و همچنین تشکری است به خاطر تربیت و اهتمام و توجه داشتن آنان به ما در زمان کودکی. الله متعال می فرماید: {که برای من و برای پدر و مادرت شکر به جای آور که باز گشت به سوی من است}[7].

-         نیکی کردن به والدین باعث می شود که فرزندان مان نیز به ما نیکی کنند. الله جل وعلا می فرماید: {آيا پاداش نيکی جز نيکی است؟!}[8].

احسان و نیکویی به پدر و مادر شامل انفاق کردن بر آنان در زمان نیاز، سمع و طاعت و فرمانبرداری از آنان در اعمال صالح و خوب، تواضع و مهربانی کردن، عدم بالا بردن صدا بر آنان و سخن گفتن با والدین با اسلوبی خوب و نیک و گفتن کلام زیبا و خوشایند. همان طور که الله متعال می فرماید: {و پروردگارت مقرر داشته است که: جز او را نپرستيد و به پدر و مادر نيکی کنيد، هرگاه يکی از آن دو يا هر دوی آنها نزد تو به سن پيری رسیدند، حتی به آنها کلمه ی افّ - که کمترين کلمه ی رنج آور است را - نگو و بر سر آنها فرياد نزن و با نيکی و بزرگوارانه با آنها سخن بگو (23) و از روی مهربانی بال فروتنی و خاکساری برای آنها فرود آور و بگو: بارالها! به آنان رحمت آور همانگونه که مرا در کودکی پرورش دادند}[9].

همچنین از رسول الله صلی الله علیه وسلم پرسیده شد: "کدام عمل افضل تر است؟ فرمودند: نماز خواندن در وقتش. گفته شد: سپس کدام؟ فرمودند: نیکی به والدین. گفته شد: سپس کدام؟ فرمودند: جهاد در راه الله"[10].

ایشان صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "خوشنودی الله در خوشنودی والدین است و نارضایتی الله در نارضایتی والدین است"[11] و در لفظ دیگر می فرمایند: "رضایت الله در رضایت پدر است و نارضایتی الله در نارضایتی پدر است"[12]. پس زمانی که رضایت الله در رضایت پدر نهفته باشد باید بدانیم که مادر در این زمینه اولی تر است، زیرا در حدیثی آمده است: "مردی نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آمد و گفت: ای رسول الله! چه کسی برای خوش رفتاری من از دیگران، مستحق تر است؟ فرمودند: مادرت. گفت: سپس چه کسی؟ فرمودند: سپس مادرت. گفت: سپس چه کسی؟ باز فرمودند: سپس مادرت. گفت: پس از او چه کسی؟ فرمودند: سپس پدرت"[13]. می بینیم که در این حدیث شریف رسول الله صلی الله علیه وسلم سه بار این منزلت را به مادر نسبت داده و یک بار فقط به پدر!! پس زمانی که رضایت و نارضایتی الله در رضایت و نارضایتی پدر باشد پس من باب اولی رضایت و نارضایتی او در رضایت و نارضایتی مادر نیز هست.

احادیث زیادی در زمینه ی نیکی کردن به والدین و واجب بودن احسان و فرمانبرداری از آنان روایت شده است که در اینجا فقط به برخی از آنان اشاره کردیم.

باید بدانیم بدرفتاری با پدر و مادر و نافرمانی از آنان که همان عقوق والدین نامیده می شود یکی از گناهان کبیره به شمار می آید و رسول الله صلی الله علیه وسلم به شدت از آن نهی نموده و برحذر داشته اند. در حدیثی ایشان صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "آیا شما را از بزرگترین گناهان کبیره آگاه نسازم – ایشان سه بار این جمله را تکرار نمودند – گفتیم: بلی ای رسول الله! فرمودند: شرک ورزیدن به الله و عقوق والدین.."[14]. همچنین فرمودند: "همانا یکی از بزرگترین گناهان کبیره این است که شخصی پدر و مادرش را لعنت کند. گفته شد: ای رسول الله چگونه ممکن است کسی پدر و مادرش را لعنت کند؟! فرمودند: شخصی، پدر دیگری را دشنام می دهد و او در پاسخ به پدر او دشنام می دهد و مادرش را دشنام می دهد و در پاسخ مادر او را دشنام داده می شود"[15] در اینجا می بینیم که حتی از دشنام دادن به دیگران که سبب دشنام دادن به والدینمان شود باز می دارد و نهی می نماید. پس من باب اولی باید از بد رفتاری با آنان و نافرمانی به طور مستقیم از آنان دوری کرد.

و می فرمایند: "همانا الله عزوجل عقوق مادران را بر شما حرام قرار داده است"[16].

پس بر هر مسلمانی واجب است که به پدر و مادرشان نیکی کنند و به آنان اهتمام ورزند. با احسان و نیکویی در خدمتشان بوده و فرمانبردار آنان باشند، بخصوص زمانی که به سن کهنسالی رسیده باشند و نیاز به خدمت و مهربانی دارند. همچنین از هر فعل یا قولی که باعث عقوق آنان شود دوری کنند.

همچنین باید بدانیم که احسان و نیکوکاری به پدر و مادر در هر شرایطی واجب است حتی اگر آن دو مسلمان نباشند و فقط فرمانبرداری از آنان در معصیت و گناه جایز نیست. زیرا الله متعال می فرمایند: {و انسان را به نيکی کردن به پدر و مادرش سفارش کرده‌ ايم و اگر والدين بکوشند تا چيزی را که به آن علم نداری شريک من سازی، اطاعتشان مکن، بازگشت شما به سوی من است تا از اعمالی که انجام می دادید آگاهتان کنم}[17] و رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "فرمانبرداری در معصیت الله نیست بلکه فرمانبردای در نیکویی است"[18]. یعنی نباید از کسی که اطاعت کردن از او واجب است زمانی که به معصیت الله دستور می دهد، اطاعت کرد بلکه باید در امور نیک و خوب که معصیتی در آن نیست اطاعت شود.

اما اگر او را به انجام گناهی فرمان دهند این امر بازهم باعث نمی شود که با آنان بدرفتاری کند. بلکه فقط باید از این دستورشان اطاعت نکند ولی باید با احسان و نیکویی به آنان خدمت کند. الله جل وعلا می فرماید: {و اگر آن دو تلاش کنند که تو چيزی را که به آن علم نداری شريک من قرار دهی، پس از آنان اطاعت نکن و در دنيا با آنان به شايستگی و نیکویی رفتار کن و از راه کسی پيروی کن که به سوی من باز آمده است، سپس بازگشت شما به سوی من است، آنگاه شما را از آنچه انجام می داديد؛ آگاه می سازم}[19]. ببین الله تعالی چگونه انسان را به احسان و نیکوکاری در حق پدر و مادری که او را به شرک ورزیدن در حق الله سبحانه وتعالی که بزرگترین گناه کبیره است فرمان می دهند، فرا می خواند!! حال چه رسد در حق والدینی که مسلمان باشند و به نیکی فرمان دهند!!

نویسنده: ام احمد