بسم الله الرحمن الرحیم

اربعون تعلیم و تربیت

شیوه و روش تعلیم و تربیت اسلامی از زمان رسول الله صلی الله علیه وسلم آغاز شده است، کسی که اولین معلم آن بود؛ بر حسب این فرموده ی الهی: {به راستی که الله بر مؤمنان منّت نهاد، هنگامی که در ميان آنان پيامبری از خودشان بر انگيخت، که آيات او را بر آنها می خواند و – بدی ها – پاکيزه ی شان می دارد و به آنان کتاب – قرآن – و حکمت – سنت – می آموزد و اگرچه پيش از آن در گمراهی آشکاری بودند}.

بنابراین .. تعلیم و تربیت یک فرآیند تکامل یافته ای است از لحاظ: تاریخی، جسمی، روحی و روانی، اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی، تکنیکی و پیشروی و آینده نگری.

در تعلیم و تربیت، افراد زیادی مشارکت دارند که:

اولین آن ها: خانواده

دومین آن ها: معلم

سوم: دوستان

چهارم: رسانه ها

پنجم: یادگیرنده، خودش را به صورت اتوماتیکی آموزش می دهد.

اربعون نووی و اربعون تعلیم و تربیت:

تربیت، نیازمند مجموعه ای از قواعدی است که ذخیره و مشعلی در تطبیق عملی تعلیم و تربیت می باشد. پس آیا می توانیم آنچه را که بیان خواهیم کرد "اربعون تعلیم و تربیت" نام گذاری کنیم که همانند "اربعون نووی" باشد؟

اما چرا دقیقاً "اربعون نووی"؟

زیرا آن مجموعه ای از احادیث نبوی کریم است که تألیف امام نووی می باشد و به خاطر اینکه نمونه ای بسیار زیبا از احادیث نبویی است که مدار و اساس دین اسلام بر آن ها می باشد شهرت یافت. شایسته است که هر مسلمانی آن ها بشناسد، به آن ها مراجعه کند یا اینکه آن ها را حفظ کند. ما هم در این جا اربعون تعلیم و تربیت را ذکر خواهیم کرد که می توان از آن استفاده ی بسزایی برد.

1.     تربیت با نمونه و الگو:

الله متعال می فرماید: {يقيناً رسول الله برای شما سرمشق نيکويی است، برای آنان که به الله و روز آخرت اميد دارند و الله را بسيار ياد می کنند}.

همچنین این سخن رسول الله صلی الله علیه وسلم که می فرمایند: "نماز بخوانید همان طور که دیدید من نماز می خوانم"

.

2.     تربیت با پاداش و مجازات (ترغیب و ترهیب):

مانند فرموده ی الله جل وعلا که می فرماید: {هر کس، نيکی آورد پس ده برابر آن پاداش دارد و هرکس، بدی آورد جز به مانند آن کيفر نخواهد ديد و بر آنها ستمی نخواهد شد}.

و کلام رسول الله صلی الله علیه وسلم که فرمودند: "اگر یکی از شما اسلامش را نیکو کند پس برای هر کار خوبی که انجام می دهد برای ده برابر تا هفتصد برابر آن اجر نوشته می شود و هر کار بدی که انجام دهد همان بدی فقط برای نوشته می شود تا زمانی که الله را دیدار کند".

3.     تربیت با نصیحت کردن:

رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "دین نصیحت است. گفتیم برای چه کسی؟ فرمودند: برای الله، کتابش، رسولش، پیشوایان مسلمانان و عموم مردم".

4.     تربیت با عادت دادن:

ایشان صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "زمانی که فرزندان تان هفت ساله شدند آنان را به نماز خواندن امر کنید و زمانی که به ده سالگی رسیدند – و از نماز خواندن سرباز زدند – تنبیه شان کنید و رخت خواب شان را جدا نمایید".

5.     تربیت با بهره گیری از انرژی و توان و پر کردن اوقات فراغت:

الله جل شأنه می فرماید: {و چون فارغ شدی کوشش کن} و سخن رسول الله صلی الله علیه وسلم که می فرمایند: "اگر قیامت برپا شد و درحالی که به دست یکی از شما نهالی است پس اگر توانایی کاشتنش را داشت از جایش بلند نشود تا زمانی که آن را بکارد".

6.     تربیت با استفاده از حوادث و اتفاقات:

ابی مسعود رضی الله عنه روایت می کند که مردی گفت: "ای رسول الله! به الله سوگند، من بدلیل اینكه فلانی، نماز را بسیار طولانی می ‏كند، نماز جماعت صبح من به تأخیر می افتد. ابو مسعود رضی الله عنه می ‌گوید: من در هیچ یک از سخنرانی ها، رسول الله صلی الله علیه وسلم را مانند آن روز، خشمگین ندیده بودم. ایشان فرمودند: بعضی از شما، مردم را متنفر می‏ كنید. بنابراین، هركس از شما كه امامت نماز را بعهده گرفت، آن را مختصر بخواند؛ زیرا در میان نماز گزاران، افراد ضعیف، پیر و كسانی كه كار فوری دارند، وجود دارد".

7.     تربیت با نشت و برخواست داشتن با علما و صالحان و نیکوکاران:

رسول الله صلی الله علیه وسلم در حدیثی می فرمایند: "مثال همنشین خوب و بد، مانند حامل مُشک و دمنده ی دَمِ آهنگری است. حامل مشک یا به تو مشک می ‌دهد یا از او می‌ خری و یا اینكه بوی خوش آن، به مشامت می ‌رسد اما دمنده‌ ی دَم آهنگری یا لباس هایت را می‌ سوزاند و یا بوی بد آن، به مشامت می ‌رسد".

8.     تربیت با تشویق کردن:

مانند کلام رسول الله صلی الله علیه وسلم که فرمودند: "همانا محبوب ترین شما در نزد من و نزدیک ترین شما در همنشینی با من در روز قیامت، کسی است که نیکوترین اخلاق را داشته باشد".

9.     تربیت با تلقین کردن و فهمانیدن:

رسول الله صلی الله علیه وسلم خطاب به ابن عباس رضی الله عنهما فرمودند: "ای جوان! می خواهم کلماتی را به تو بیاموزم: "ای جوان! همانا من به تو چند سخن می آموزم: (دین و فرامین) الله را حفظ و رعایت نما؛ الله تو را حفظ می نماید، (دین و فرامین) الله را حفظ و رعایت نما؛ الله را در برابرت خواهی یافت، هرگاه چیزی خواستی فقط از الله بخواه و هرگاه کمک خواستی فقط از الله کمک بخواه، و این را بدان که اگر تمام امت ها متحد شوند تا به تو نفعی برسانند به تو هیچ نفعی نخواهند رساند مگر آنچه که الله برایت نوشته باشد و اگر تمام امت ها جمع شوند و بخواهند به تو ضرری برسانند به تو هیچ ضرری نخواهند رساند مگر آنچه که الله برایت نوشته باشد قلم ها برداشته شده و کتاب های (تقدیر) خشک شده اند".

10.                        تعلیم و تربیت با عمل و ممارست کردن:

رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "هرکس در اسلام سنت نیکی را زنده کند، اجر و پاداش آن سنت و کسی که پس از او بدان عمل کند به وی می رسد بدون آنکه چیزی از اجرشان کاسته شود و هرکس در اسلام سنت بدی را به پا کند گناه و معصیت آن سنت و هرکس که پس از او بدان عمل کند به او می رسد بدون آنکه چیزی از گناهشان کاسته شود".

11.                        تعلیم دادن با گفتگو:

مانند فرموده ی رسول الله صلی الله علیه وسلم: "آیا می دانید ورشکسته چه کسی است؟ گفتند: ورشکسته در میان ما کسی است که نه درهمی دارد و نه کالایی. ایشان فرمودند: همانا ورشکست در امت من کسی است روز قیامت با نماز، روزه و زکات می آید، درحالی که به این ناسزا گفته و به آن تهمت زنا زده، مال این را خورده و خون آن را ریخته و دیگری را کتک زده است پس به این و آن از نیکی ها و حسناتش داده می شود اگر نیکی هایش قبل از ادای حقوقی که بر اوست به پایان برسد از گناهان آنان برداشته شده و بر دوش او می گذارند سپس به آتش افکنده می شود".

12.                        تعلیم و تربیت با حفظ کردن و به خاطر سپردن:

رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "الله شاداب کند کسی را که از ما حدیثی را بشنود و آن را حفظ کند تا به دیگران ابلاغ نماید، شاید که فقهی را به کسی که از او فقیه تر است برساند و شاید که حامل فقه، خودش فقیه نباشد".

13.                        تعلیم با بررسی و دنبال کردن (از جزئیات به سوی کلیات):

رسول الله صلی الله علیه وسلم در مورد انواع صدقه فرمودند: "بر هر مسلمانی است که صدقه بدهد.

گفته شد: اگر چیزی نیافت؟

فرمودند: با دست خودش کار کند و به خود نفع برساند و صدقه بدهد.

گفته شد: اگر نتوانست؟

فرمودند: فرد غمگین و ستم دیده را یاری دهد.

گفته شد: اگر نتوانست؟

فرمودند: به نیکی یا خیری امر کند.

گفته شد: اگر نکرد.

فرمودند: از شر و بدی خودداری کند همانا آن صدقه است".

همچنین فرموده اند: "همانا هر سبحان الله گفتنی صدقه است، هر الله اکبر گفتنی صدقه است، هر الحمدلله گفتنی صدقه است و هر لا اله الا الله گفتنی صدقه است. امر به معروف صدقه است و نهی از منکر نیز صدقه است و در همبستری کردن شما صدقه است".

14.                        تعلیم با قیاس (ا زکلیات به سوی جزئیات):

رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده اند: "هر مست کننده ای شراب است و هر شرابی حرام است".

15.                        تربیت با داستان ها و قصه ها:

الله متعال می فرماید: {ما بهترین داستان ها را برایت بازگو می کنیم} و می فرماید: {و ما هريک از اخبار پيامبران را بر تو بازگو کرديم تا بوسيله ی آن، دلت را استوار گردانيم و در اين برای تو حق و برای مؤمنان موعظه و تذکری آمده است}. همچنین می فرماید: {پس داستان ها را برای شان بازگو کن شاید که بیندیشند}. عمر رضی الله عنه می فرماید: "نبی صلی الله علیه وسلم در میان مان ایستادند و ما را از ابتدای خلقت تا اینکه اهل بهشت و جهنم به منزل هایشان وارد شوند، با خبر ساختند".

16.                        تعلیم با مثال زدن:

الله متعال می فرماید: {ای مردم! مثلی زده شده است، پس به آن گوش فرا دهيد: بی گمان کساني را که غیر الله را فرا می خوانند؛ هرگز نمی توانند مگسی را بيافرينند، اگرچه تمام آن ها برای اين کار گردآيند و اگر مگس چيزی از آنها را بربايد، نمی توانند از آن باز پس گيرند، آری طالب و مطلوب هر دو ناتوانند}.

همچنین رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "بنگرید اگر جوی آبی بر درب خانه ی يكی از شما جاری باشد و هر روز پنج بار در آن خودش را بشويد آيا از چرک و پليدی چیزی در او باقی مى ماند؟ گفتند: خير، از چرک و پليدی، چيزی در او باقی نمى ماند. ایشان صلی الله علیه وسلم فرمودند: پس آن مانند نمازهای پنجگانه است كه الله بوسيله ی آن خطاها و گناهان را محو و نابود مى كند".

17.                        یادگیری ذاتی:

مثال آن: زمانی که رسول الله صلی الله علیه وسلم به فردی که نمازش را درست به جای نیاورده بود به وی دستور داد نمازش را بارها تکرار کند تا این تجربه ی عملی را به خوبی درک کند و به خطایش پس ببرد تا آن را اصلاح  کند و بدین وسیله یادگیری اش ثابت و استوار شود. در حدیث آمده است: "رسول الله صلی الله علیه وسلم وارد مسجد شدند. بعد از ایشان، شخصی آمد و شروع به خواندن نماز، كرد. پس از اتمام نماز، به رسول الله صلی الله علیه وسلم سلام كرد. رسول الله صلی الله علیه وسلم پس از پاسخ سلام، به او فرمودند: «برو نماز بخوان. زیرا تو نماز نخواندی». او رفت و همانطور كه نماز خوانده بود دوباره نماز خواند. بعد، آمد و سلام كرد. رسول الله صلی الله علیه وسلم دوباره فرمودند: «برو نماز بخوان. زیرا تو نماز نخواندی». بار سوم نیز چنین شد. آنگاه، گفت: سوگند به ذاتی كه تو را به حق فرستاده است، من بهتر از این، نمی ‌دانم. به من یاد ده. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «هر وقت خواستی نماز بخوانی، نخست، تكبیر بگو. بعد، آنچه از قرآن برایت میسر است را بخوان. سپس، با آرامش كامل، ركوع كن و پس از برداشتن سر از ركوع، راست بایست و اندكی مكث كن. سرانجام، با آرامش كامل، سجده كن. پس از برداشتن سر از سجده، اندكی بنشین و همین شیوه را در تمام نمازهایت، رعایت كن".

18.                        تعلیم با تکرار:

رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: "آیا شما را از گناهان کبیره آگاه نسازم؟ - این را سه بار تکرار نمودند – سپس فر مودند: «شرک ورزیدن به الله، عقوق والدین و شهادت و گواهی دروغ» رسول الله صلی الله علیه وسلم که تکیه کرده بودند، نشستند و آن قدر آن را تکرار کردند تا اینکه گفتیم: ای کاش سکوت کنند".

19.                        تعلیم و تربیت با وسایل توضیحی:

"نبی صلی الله علیه وسلم مربعی رسم كردند و خطی هم از وسط آن، رسم نمودند به گونه ای که از آن، خارج می ‌شد سپس پیرامون آن قسمت از این خط كه داخل مربع، قرار داشت، خطهای كوچكی رسم کردند كه به سوی آن، درحال حركت بودند و فرمودند: «این خط كه داخل مربع قرار دارد، انسان است و این مربع، اجل و مرگ اوست كه وی را احاطه كرده است. این خط كه خارج از مربع، قرار دارد، آرزوهایش می ‌باشند و این خطهای كوچک، مسائل و مشكلاتش هستند. اگر انسان از یكی از این ها نجات پیدا كند، به دام دیگری می‌ افتد و اگر از دومی، نجات پیدا كند، به دام آن یكی، خواهد افتاد".

20.                        تربیت با استمرار و مداومت:

زمانی که از عائشه رضی الله عنها پرسیده شد: "چه عملی در نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم محبوب تر بود؟ فرمود: دائمی".

21.                        تربیت با سؤالات:

ابن عمر رضی الله عنهما روایت می کند که رسول الله صلی الله علیه وسلم گفتند: "همانا در میان درختان، درختی وجود دارد که برگ های آن نمی ریزد و آن بمثابه ی مسلمان است، به من بگویید آن کدام درخت است؟ ابن عمر رضی الله عنهما می گوید: مردم، درختان بادیه ها را نام می بردند. عبدالله بن عمر رضی الله عنه می گوید: به نظرم رسید که آن درخت، درخت نخل – خرما – باشد اما از گفتن آن خجالت کشیدم. سپس مردم گفتند: ای رسول الله! برای مان بگویید که آن کدام درخت است؟ ایشان فرمودند: آن درخت نخل است".

22.                        تربیت با معاشرت و صمیمیت:

انس بن مالک رضی الله عنه می گوید: "رسول الله صلی الله علیه وسلم آنچنان با ما صمیمی بودند تا جایی که من یک برادر کوچکی داشتم، ایشان به او می گفتند: ای ابو عُمَیْر! نُغَیْر چه می کند؟

انس رضی الله عنه می گوید: نغیر، نام گنجشکی بود که مُرد".

23.                        تربیت با عدل و عدالت در تعامل:

نعمان بن بشیر رضی الله عنه می گوید: "پدرش او را نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آورد و گفت: من به این فرزندم، برده ای را که مال خودم بود هدیه دادم. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: آیا به تمام فرزندانت هدیه ای به مانند این داده ای؟ گفت: خیر. ایشان صلی الله علیه وسلم فرمودند: آن را برگردان".

24.                        تربیت با مدح و ستایش:

انس بن مالک رضی الله عنه می گوید: "رسول الله صلی الله علیه وسلم زنان و کودکانی را دیدند که از مراسم عروسی ای بازمی گشتند؛ ایشان صلی الله علیه وسلم برخواستند و راست ایستادند و گفتند: الله گواه است که شما محبوب ترین مردم در نزد من هستید".

25.                        تربیت با تفریح و سرگرمی:

عائشه رضی الله عنها می فرماید: "حبشی ها با نیزهای شان بازی می کردند پس رسول الله صلی الله علیه وسلم مرا پوشاند و من به آنان نگاه می کردم و تا زمانی آنان را تماشا می کردم که خودم از آن منصرف می شدم؛ پس احساس دختر کم سن و سالی که بازی و سرگرمی را دوست دارد، درک کنید".

26.                        تربیت با اعتدال و میانه روی در تلاش و کوشش:

رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "ای مردم! اعمال را به قدر توانایی تان انجام دهید، همانا الله تعالی خسته نمی شود تا زمانی که شما خسته شوید و محبوب ترین اعمال نزد الله، آن است مداوم تر باشد هرچند که اندک باشد".

27.                        تربیت با بازی کردن:

عائشه رضی الله عنها می فرماید: "در نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم با عروسک هایی بازی می کردم و دوستانی داشتم که با من نیز بازی می کردند و زمانی که رسول الله صلی الله علیه وسلم وارد می شدند پشت پرده ای پنهان می شدند وی آنان را به سوی من می فرستادند تا با من بازی کنند".

28.                        تربیت با یادگیری زبان برای توسیع منابع و مراجع:

زید بن ثابت رضی الله عنه می فرماید: "رسول الله صلی الله علیه وسلم به من دستور دادند تا زبان سریانی را یاد بگیرم".

29.                        تربیت با استفاده از زبانی شیوا و رسا و فصیح و بلیغ:

عبد الله بن عمر رضی الله عنهما می ‌گوید: "دو نفر از طرف مشرق آمدند و سخنرانی كردند. مردم از سخنان آنان، بسیار متأثر شدند. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: همانا بعضی از سخنان، سحرآمیز و دلربا هستند".

30.                        تربیت با مراعات و توجه به تفاوت های فردی:

رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده اند: "عمل کنید؛ زيرا هر كسى آنچه را براى آن مقدر شده بدست مى آورد".

31.                        تربیت با انتخاب کردن دوست و همنیشین:

رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "آدمی بر آئین دوست خود است پس هر کدام از شما بنگرد با چه کسی دوستی می کند".

32.                        تربیت با تشویق و ترغیب به علم و دانش:

رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "و هرکس راهی را برای جست و جوی علم در پیش گیرد الله تعالی برایش راهی را به سوی بهشت هموار می کند".

33.                        تربیت با دعا برای کمک و یاری خواستن از الله:

رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: "اللهم أني أعوذ بك من العجز والكسل" ترجمه: بارالها! همانا من از ناتوانی و تنبلی به تو پناه می برم.

34.                        تربیت با محاسبه کردن:

زمانی که رسول الله صلی الله علیه وسلم ابن اللُّتَبِيَّه را برای جمع آوری صدقات طایفه ی بَنِی سُلَيْم مأموریت دادند زمانی که نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم بازگشت او را محاسبه نمودند، او گفت: "این از آنِ شماست و این هدیه ای است که به من داده شده است. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: اگر راست می گویی، چرا در خانه ی پدرت یا مادرت ننشستی تا به تو هدیه بدهند؟".

35.                        تربیت با نشر علم و دانش:

رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: " اگر از کسی در مورد علمی پرسیده شود اما او آن را پنهان و کتمان کند، الله در روز قیامت او را با افساری آتشین او را لگام می کند".

36.                        تربیت با تذکر و یادآوری از قبل داده شده:

الله متعال می فرماید: {و تذکر بده، همانا تذکر و یادآوری به مؤمنان سود می رساند}.

37.                        تربیت با تعادل بین جوانب شخصی:

یعنی توازن و تعادل بین جوانب جسمی و عقلی و اجتماعی. رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "همانا پروردگارت به گردن تو حقی دارد، جانت به گردن تو حقی دارد و خانواده ات به گردن تو حقی دارد پس به هر صاحب حقی، حقش را بده و ادا کن"  و در حدیث دیگر علاوه بر این سه مورد اضافه شده است: "و مهمانت به گردن تو حقی دارد".

38.                        تربیت با اجرای تجربه و آزمایش:

انس رضی الله عنه می گوید: "رسول الله صلی الله علیه وسلم از کنار گروهی می گذشتند که درحال گرده افشانی نخل ها بودند، ایشان فرمودند: «اگر این کار را نکنید هم ثمر می دهد» اما خرما نارس شدند. پس باری دیگر از کنار آنان عبور کردند و فرمودند: نخل های تان چه طور شد؟ گفتند: شما چنین و چنان گفتید. ایشان فرمودند: شما نسبت به امور دنیایی تان آگاه ترید".

39.                        تربیت با اصلاح خطاها:

رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند: "تقوای الله را در هرجا که هستی پیشه کن و اگر گناهی مرتکب شدی پس از آن نیکی ای انجام ده تا آن را بزداید و با اخلاقی نیک با مردم رفتار کن".

40.                        تربیت با نمایش:

مانند آنچه که در حدیث جبریل علیه السلام آمده است. عمر رضی الله عنه روایت می نماید: "روزی درحالی که ما نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم نشسته بودیم ناگهان بر ما مردی بر ما وارد شد با لباسی بسیار سفید و موی بسیار سیاه، اثری از سفر در او نبود و کسی از ما او را نمی شناخت؛ تا اینکه نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم نشست و دو زانویش را به دو زانوی ایشان صلی الله علیه وسلم تکیه داد و دستشانش را بر رانش گذاشت و گفت: ای محمد! مرا از اسلام با خبر ساز.

فرمودند: اسلام این است که گواهی دهی که هیچ معبودی جز الله نیست و محمد، رسول الله است، نماز را به پا داری، زکات را پرداخت کنی، روزه ی رمضان را بگیری و اگر توان رفتن به بیت الله را داری حج را به جای آوری.

مرد گفت: راست گفتی.

عمر می فرماید: ما از این تعجب نمودیم که او هم از ایشان سؤال می پرسد و هم ایشان را تأیید می کند!!

مرد گفت: پس مرا از ایمان باخبر ساز.

ایشان صلی الله علیه وسلم فرمودند: که به الله، فرشتگانش، کتابهایش، پیامبرانش و روز قیامت ایمان بیاوری و به خیر و شر قضا و قدر ایمان داشته باشی.

مرد گفت: راست گفتی .

سپس گفت: پس مرا از احسان باخبر ساز.

ایشان فرمودند: الله را به گونه ای عبادت و پرستش کنی که گویا تو او را می بینی، اگر او را نمی بینی یقیناً او تو را می بیند.

 مرد گفت: مرا از قیامت آگاه ساز.

ایشان فرمودند: سوال شونده از آن نسبت به سؤال کننده دانا تر نیست.

مرد گفت: از علامت ها و نشانی های آن مرا با خبر ساز.

فرمودند: این که کنیز، سرورش به دنیا بیاورد و اینکه پا برهنه های لخت فقیر گوسفند چران را ببینی که در بلند سازی ساختمان ها بر یکدیگر سبقت می گیرند.

عمر می فرماید: سپس آن مرد رفت و من مدت طولانی ای آن جا ماندم، تا اینکه رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: ای عمر! آیا دانستی که آن سؤال کننده چه کسی بود؟ عرض کردم: الله و رسولش بهتر می دانند.

ایشان فرمودند: همانا او جبرئیل بود آمده بود به نزدتان آمده بود تا دینتان را به شما یاد دهد.

ترجمه شده همراه با تصرف

ام احمد

http://islamstory.com