شروط شوخی

برای شوخی کردن شرعی دو شرط وجود دارد:

1ـ شوخی نباید در مورد مسائل دین باشد: زیرا این فعل از نواقض اسلام به حساب می آید؛ چنان که الله سبحانه و تعالی می فرماید: (و (ای پيامبر!) اگر از آنها بپرسی: (چرا چنين کرده ايد؟). گويند: ما حرف می زديم، (شوخی و) بازی می کرديم، بگو: آيا الله وآيات او و پيامبرش را مسخره می کرديد؟* عذر نياوريد؛ به راستی که شما پس از ايمان (آوردن) تان کافر شده ايد)[1].

ابن تیمیه رحمه الله می فرماید: (شوخی کردن با آیات الله تعالی و رسولش کفر است). و همچنین شوخی کردن با برخی از سنت ها مانند آنچه امروزه می بینیم مثل شوخی با ریش، حجاب و غیره؛ حرام است.

شیخ محمد بن عثیمین رحمه الله در این باره می فرماید: (ربوبیت و رسالت و وحی و دین از امور بسیار مهمی هستند که هیچ کس حق ندارد آن را به تمسخر گیرد و یا با مسائل آن برای خنداندن دیگران شوخی کند. بلکه انجام دهنده ی این فعل کافر محسوب می شود. زیرا وی در حقیقت الله سبحانه وتعالی و پیامبرانش و کتبش و دینش را مسخره کرده است. و اگر کسی مرتکب چنین فعلی شود باید توبه کند و به الله سبحانه وتعالی برگردد. زیرا وی منافق هم است. در نتیجه باید استغفار کند و خود را اصلاح نماید و در قلبش ترس؛ تعظیم و خوف و محبت الله تعالی را قرار دهد.

2ـ مسئله ای که با آن شوخی می شود باید حقیقت داشته باشد:

زیرا رسول الله صلی الله علیه و سلم در حدیث می فرمایند: (وای بر کسی که به دروغ صحبت می کند برای اینکه دیگران را بخنداند؛ وای بر چنین شخصی)[2].

و در حدیث دیگر از چنین فعلی هشدار می دهند چنان که می فرمایند: (شخصی که سخنی را برای خنداندن همنشینانش به زبان می آورد؛ وی را در آتش جهنم که دورتر از ثریا است؛ می اندازند)[3].

3ـ عدم ایجاد رعب و وحشت:

ترساندن دیگران به شوخی نیز جایز نیست؛ ابی لیلی رضی الله عنه روایت کرده که: (صحابه ی رسول الله صلی الله علیه و سلم تعریف می کردند؛ با رسول الله صلی الله علیه و سلم هم سفر بودند. یکی از افراد خوابش برد؛ دیگران رفتند بندی را آوردند و خواستند که با آن وی را ببندند؛ در این هنگام آن شخص از ترس پرید. رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: جایز نیست مسلمان برادر مسلمانش را بترساند)[4].

4ـ استهزا و چشمک زدن و بدگویی در آن نباشد:

انسان ها دارای درک و تفکرات متفاوت هستند و شخصیت هر کس با دیگری فرق می کند. و برخ از افراد ضعیف النفس – کسانی که با استهزا و چشمک زدن و بدگویی دیگران را مسخره می کنند ـ را می بینیم که افرادی را برای سرگرم کردن دیگران و جلب توجه به تمسخر می گیرند. در حالی که الله سبحانه وتعالی در قرآن کریم از آن نهی کرده؛ چنان که می فرماید: (ای مؤمنين گروهی گروه ديگر را مسخر نکند شايد آنان بهتر از ايشان باشند و زنانی؛ زنان ديگر را تمسخر نکنند شايد آنان بهتر از ايشان باشند و طعن و عيبجوئی از خودتان مکنيد و يکديگر را به لقب زشت مخوانيد نام فسق پس از ايمان خوب نيست و هر کس توبه نکند پس خود از ستمگرانست)[5].

ابن کثیر رحمه الله در تفسیر آیه می فرماید: (مقصود از آیه تحقیر کردن و کوچک کردن آنها و مورد استهزا قرار دادن است که این حرام است و از صفات منافقین به حساب می آید).

و برخی دیگران را به خاطر قیافه، یا طریقه ی راه رفتنشان و یا هر چیز دیگری مسخره می کنند که تمام اینها حرام است.

زیرا رسول الله صلی الله علیه و سلم از مسخره کردن و اذیت دیگران هشدار داده اند. زیرا چنین اعمالی باعث کینه و دشمنی می شود. رسول الله صلی الله علیه و سلم در حدیث می فرمایند: (مسلمانان برادر همدیگراند و نباید یکی از آنان دیگری را مورد ظلم، و تحقیر قرار دهد و یکدیگر را تنها نمی گذارند، تقوا اینجاست ـ به سینه شان سه بار اشاره کردند ـ  برای بدی انسان همین قدر کافی است که برادر مسلمانش را تحقیر کند. خون، مال و عِرض هر مسلمانی بر مسلمان دیگر حرام است)[6].

5ـ شوخی نباید بیش از اندازه باشد:

بعضی از انسان ها به اندازه ای شوخی می کنند که دیگر شوخی به یک عادت برای آنان تبدیل می شود. در حالی که آن بر عکس جدیت که یکی از ویژگی های شخصیتی مؤمن است؛ خواهد بود. شوخی فراخ و رخصتی است برای استمرار و ادامه ی جدیت و نشاط و تفریحی برای نفس انسان.

عمر بن عبد العزیز رحمه الله می فرمود: (از شوخی بسیار دوری کنید؛ زیرا آن بی خردیی است که کینه را به ارث می گذارد).

و امام نووی رحمه الله می فرماید: (شوخی منهی شده آن شوخی است که در آن زیاده روی شود تا جایی که به یک عادت تبدیل گردد. زیرا چنین عادتی خنده و سنگدلی را به وجود می آورد و شخص را از ذکر الله تعالی دور می کند. و بیشتر اوقات باعث اذیت دیگران می گردد. در نتیجه باعث به وجود آمدت کینه می شود. و از هیبت و وقار فرد می کاهد. اما کسی که از چنین اموری به دور بماند در آن وقت مباح است که شوخی کند زیرا آن همان شوخی محسوب می شود که رسول الله صلی الله علیه و سلم انجام می دادند).

7ـ باید اندازه ی شوخی را با هر کسی بدانیم:

بعضی از مردم با هر کسی شوخی می کنند بدون اینکه به شخصیت فرد مقابلشان توجه کنند. در حالی که شوخی با هر کسی فرق می کند؛ مثلا شوخی با کوک فرق می کند با شوخی با یک بزرگسال و همچنین شوخی با یک کهنسال با یک جوان فرق می کند. در نتیجه لازم است که قبل از شوخی کردن شخصیت طرف مقابل را بشناسیم و با نادان و احمق و کسی را که نمی شناسیم شوخی نکنیم.

عمر بن عبد العزیز در این باره فرموده اند: (از شوخی دوری کنید زیرا آن مروت را از بین می برد).

7ـ شوخی باید خفیف و به اندازه باشد:

رسول الله صلی الله علیه و سلم در حدیث می فرمایند: (زیاد نخندید زیرا زیاد خندیدن باعث مردن قلب می شود)[7].

و عمر بن خطاب رضی الله عنه فرموده: (کسیکه زیاد می خندد از هیبتش کاسته می شود، و کسی که زیاد شوخی می کند به فرد سبکی تبدیل می شود، و هر کس در چیزی زیاده روی کند به همان چیز معروف می گردد).

8ـ غیبت در شوخی نباشد:

و این یکی از امراض خبیث است. طوری که در نظر برخی از انسان ها زیبا جلوده داده می شود تا جایی که شخص می آید و غیبت برادر مسلمانش را از طریق شوخی بیان می کند. در حالی که چنین فعلی جزو همان حدیث رسول الله صلی الله علیه و سلم است که می فرمایند: (غيبت آنست كه برادر خود را به چيزى كه دوست ندارد ياد كنى)[8].

9ـ انتخاب اوقات مناسب برای شوخی کردن:

مثلا وقتی که در سفر یا جشن و یا به ملاقات دوستتان رفتید برای تفریح با دوستتان یک شوخی ساده و به اندازه کنید تا اینگونه محبت و سرور وارد قلب شما و دوستتان شود. و یا مثلا در هنگام یک مشکل خانوادگی که یکی از دو طرف عصبانی است با یک شوخی ساده می توان جو را تغییر دهیم و عصبانیت طرف  راخاموش کنیم.

شخصی به سفیان بن عیینه رحمه الله گفت: شوخی فعلی ناپسندیده و نا خوشایند است. ایشان در خطاب به آن فرد فرمود: بلکه آن سنت است اما نسبت به فردی که در وقت و مکانش آن را انجام دهد.

و صحیح است که امت اسلامی امروزه نیاز به افزایش محبت بین یکدیگر دارد اما متأسفانه تا جایی در شوخی و خندیدن و تفریح و سرگرمی خود را غرق کرده اند که به یک عادت و شغل برای آنان تبدیل شده تا جایی که وقتشان را با آن ضایع و عمرشان را فنا کرده اند.

رسول الله صلی الله علیه و سلم در حدیث می فرمایند: (اگر شما آنچه را که من می دانم؛ می دانستید بسیار کم می خندیدید و بسیار گریه می کردید)[9].

 حافظ ابن حجر رحمه الله در شرح حدیث می فرماید: (مقصود از علم در این حدیث علم و آگاهی به عظمت الله سبحانه وتعالی و انتقامش از گناهاکاران و ترس و وحشتی است که در هنگام مرگ و در قبر و روز قیامت خواهد آمد؛ است).

بنا بر این بر مسلمان واجب است که با کسی دوستی و همنیشینی کند که وقت و عمرش را در کارهای بی فایده ای چون شوخی و سرگرمی و تفریح تلف نکند.

از ابن عمر رضی الله عنهما پرسیدند: آیا صحابه ی رسول الله صلی الله علیه و سلم می خندیند؟ ایشان جواب داد: بله؛ و ایمان در قلب هایشان مانند کوه محکم و استوار بود.

و مؤمن شایسته است که اینگونه باشد.

منبع: islamqa.info

مترجم: ام محمد