رساله ی اول: خانواده خوشبخت

تعداد زیادی از مردم سعادت را می‌خواهند و خواستار راحتی و طالب آرامش و آسایش روح و روان می‌باشند همچنان که از اسباب شقاوت، اضطراب و عوامل ناآرامی، خصوصاً در خانه و در بین خانواده گریزانند.

و باید دانست که هیچ کدام از این موارد تحقق نمی‌یابد جز با ایمان به پروردگار یگانه و توکل بر او و تفویض کارها به او، به همراه استفاده درست از وسائل معیشت و پی بردن به قوانین حاکم بر این اسباب.

اهميت تشکيل خانواده و الفت در زندگی زوجين

و از مهم‌ترین اسباب تحقیق این سعادت برای فرد و جامعه، تشکیل خانواده و برپایی آن براساس حق می‌باشد. چرا که الله متعال با حکمت خود خانواده را جایگاه ارزشمندی قرار داده که در اختیار زن و مرد است تا در آن استقرار یابند و به آرامش برسند. الله ـ جل جلاله ـ به عنوان منتی بر بندگانش می ‌فرماید: «و یکی از نشانه‌های الله این است که از جنس خودتان همسرانی را برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید، و در میان شما مودت و رحمت قرار داد، در این نشانه‌هایی است برای گروهی که می‌اندیشند»[1].

آری، همسر برای آرامش یافتن خلق شده، و آیه نفرموده «لیسکن معها» بلکه فرموده «لیسکن إلیها» تا معنی آرامش و آسایش را بیشتر و بهتر القاء کند، و راحتی و آرامش را در بالاترین معنی ممکن بیان کرده باشد. بنابراین هر یک از زوجین به هنگام اضطراب از وجود زوجش آرامش می‌یابد و به هنگام سختی شاد می‌گردد.

اساس رابطه خانوادگی: همنشینی و مصاحبت است که بر دوستی، انس و الفت استوار می‌باشد. رابطه‌ای که ریشه‌های طولانی و استوار دارد. و شبیه‌ترین چیز ممکن به رابطه انسان با خودش، همسر وی می‌باشد. و الله عزوجل این مفهوم را چنین بیان می ‌فرماید: «زنان لباس شما هستند، و شما لباس آنها»[2].

علاوه بر اینکه خانواده و این رابطه خانوادگی زمینه مناسبی برای تربیت فرزندان و ضامن پرورش یک سلاله است ... . سلاله‌ای که جز در سایه مادری دلسوز و پدری زحمتکش معنی پیدا نمی‌کند. چه جامعه‌ای پاک‌تر از این فضای خانوادگی ارزشمند؟

پايه‌های تشکيل يک خانوادة مسلمان

خوانندۀ گرامی! مسایل فراوانی وجود دارد که نظام خانواده بر آن استوار بوده و رابطه خانوادگی از آن استحکام می‌گیرد و به وسیله آن از باد جدایی و طوفان ویرانگرِ از هم دور شدن و از هم بریدن مصون می‌ماند:

1- ایمان به الله تعالی و پرهیزگاری:

اولین و مهم‌ترین این مسائل ـ که پایه‌های خانواده‌اند ـ چنگ زدن به ریسمان محکم ایمان است. ایمان به الله عزوجل و روز آخرت و ترس از پروردگار آگاهی که به هر آنچه سینه‌ها در داخل خود می‌پوشانند آگاه است. و استقامت بر پرهیزگاری و محافظت بر آن و دوری از ظلم و بی‌پروایی در راه طلب حق و حقیقت.

«این (احکام) چیزی است که مؤمنان به الله و روز قیامت به آن اندرز داده می‌شوند، و هرکس از الله بپرهیزد و ترک گناه کند پرودرگار برای او راه نجاتی قرار می‌دهد * و او را از جاییکه گمان ندارد روزی می‌دهد. و هرکس به پروردگار توکل کند (و کار خود را به او واگذارد الله) کفایت امرش را می‌کند»^[3].

تلاش برای اطاعت از الله تعالی و عبادت او و حرص بر این کار و سفارش دوطرفه زوجین به این کار باعث تقویت ایمان می‌گردد، جا دارد در این فرمودۀ رسول الله صلی الله علیه و سلم تأمل کنیم: «الله رحمت کند بنده‌ای را که شبانگاه از خواب برخیزد و نماز بخواند و همسرش را بیدار کند تا نماز بخواند و چنانچه خودداری کند [و یا کسالت بورزد] آب به صورتش بپاشد، و رحمت الله بر زنی که شبانگاه برخیزد و نماز بخواند و شوهرش را بیدار کند تا نماز بخواند و چنانچه خودداری کند [و یا کسالت بورزد] آب به صورتش بپاشد»[4].

رابطه بین زوجین، رابطه دنیایی مادی و یا حیوانی شهوانی نیست، بلکه رابطه روحی ارزشمندی است که چنانچه رابطه درستی باشد بعد از فوت به آن دنیا نیز سرایت پیدا می‌کند: «(این عاقبت نیکو) باغ ‌های جاویدان بهشت است که هم خودشان وارد آن می‌شوند و هم پدران و همسران و فرزندان صالح آنها»[5].

2- معاشرت نیک و پسندیده:

آنچه باعث حفظ این رابطه و محافظت از آن می‌شود معاشرت پسندیده می‌باشد و این امر محقق نمی‌شود مگر اینکه هر یک از زوجین به حقوق و وظایف خود آشنا باشند. و باید توجه کرد که کمال خواهی در خانواده و اهل بیت امر دشواری است و آرزوی اینکه همه صفات پسندیده در آنها و یا غیر آنها نیز، باید باشد یک بلندپروازی است که در سرشت بشری وجود دارد.

نقش شوهر در محافظت از زندگی خانوادگی و معاشرت پسنديده:

عقل سالم و اندیشه پخته حکم می‌کند که آدمی باید بعضی از سختی‌ها و فشارها را به صورت یک امر طبیعی بپذیرد. و از بعضی از امور ناخوشایند چشم‌ پوشی کند و مرد – که آقای خانه است – باید صبورتر از همسرش باشد زیرا می‌داند که همسرش در خَلق و در خُلق ضعیف می‌باشد و چنانچه به خاطر هر مسأله‌ای مورد محاسبه قرار گیرد از انجام همه چیز باز می‌ماند و عاجز می‌گردد، و زیاده‌روی در راست گردانیدن وی باعث شکستن وی می‌شود و همانا شکستن وی، طلاق دادنش می‌باشد. رسول الله صلی الله علیه و سلم می ‌فرماید: «زنان را به نیکی سفارش کنید زیرا آنها از استخوان پهلو خلق شده‌اند و خمیده‌ترین قسمت استخوان پهلو، قسمت بالایی آن است، اگر بخواهی آن را راست گردانی می‌شکند و اگر آن را به حال خود واگذارید همیشه کج و خمیده باقی می‌ماند بنابراین آنان را به نیکی سفارش کنید»[6]. پس کجی اصل خلقت زن است و باید با او صبر پیشه کرد.

بنابراین مرد خانه نباید با هر احساس ناخوشایندی که نسبت به اهل و عیالش به او دست داد، برافروخته شود، بلکه باید از بعضی از جوانب نقص در آنان چشم‌پوشی کند و حتماً باید جوانب خوب آنها را به خاطر بیاورد که قطعاً این جوانب بسیارند.

و رسول الله صلی الله علیه و سلم در این مورد فرموده است: «هیچ مرد مؤمنی نباید به خاطر اینکه یک خُلق و خوی ناپسند از همسرش می‌بیند او را برنجاند و ناراحت کند زیرا اخلاق دیگری نیز دارد که مورد پسند او باشند»[7].

آری، مرد باید در این موارد آرام و خونسرد باشد و چنانچه کاری را ببیند که نمی‌پسندد باید بداند که هیچ کس اسباب خیر و نیکی و موارد صلاح خویش را نمی‌داند. الله متعال در این باره می‌فرماید: «و با آنها بطور شایسته معاشرت کنید، اگر به جهاتی از همسران خود رضایت کامل نداشته باشید و بر اثر اموری آنها در نظر شما ناخوشایند باشند (فوراً تصمیم به جدایی نگیرید و تا آنجا که قدرت دارید مدارا کنید، زیرا ممکن است شما در تشخیص خود گرفتار اشتباه شده باشید) و ای بسا آنچه را نمی‌پسندید پروردگار در آن خیر و برکت و سود فراوانی قرار داده باشد»[8].

چنانچه آقای خانه درشت‌خو، بد معاشرت، تنگ‌نظر و احمق باشد و عجله او را کور نموده، رضایتش به سختی فراهم شود و به سرعت خشمگین گردد، وقتی در خانه است منت بگذارد و وقتی بیرون است بدگمان باشد دیگر راحتی چه جایگاهی و آرامش و محبت چه معنی خواهند داشت.

پس گفته شد که حسن معاشرت و اسباب خوشبختی جز در پرتو نرمخوئی و بدور از اوهام و بدگمانی‌های بی‌اساس ایجاد نمی‌شود و غیرتی که برای بعضی باعث بدگمانی است شخص را به تأویل سخنان و شک در رفتار [همسرش] گرفتار می‌سازد و باعث تیره شدن زندگی و نگرانی بی‌مورد می‌شود.

الله متعال می‌فرماید: «و بدیشان زیان نرسانید تا در تنگنایشان قرار دهید»[9].

ما باید چگونه باشیم در حالی که رسول الله صلی الله علیه و سلم می‌فرماید: «بهترین شما، بهترین‌تان برای خانواده‌اش می‌باشد، و من نسبت به خانواده‌ام از همه بهترم»[10].

نقش همسر در محافظت از زندگی خانوادگی و معاشرت پسنديده:

زن مسلمان نیز باید در مقابل بداند که خوشبختی، محبت و مهربانی کامل نمی‌شود مگر با عفت و دینداری، باید حقوق خود را بشناسد و از آن تجاوز و تعدّی ننماید، آنچه را شوهر می‌خواهد انجام دهد زیرا او قوّام [و مدبّر امور] خانواده است، از همسر صیانت و محافظت نموده و نفقه‌اش را می‌پردازد، بنابراین اطاعت او و حفظ مال و ناموسش واجب است. در این صورت است که شوهر کارش را به درستی انجام می‌دهد وانگیزه‌ای برای آن می‌یابد و به همسر و خانه‌اش اعتنا می‌کند. در این صورت زن، کار خانه را بطور کامل انجام داده و به خود و خانواده رسیده، و همسری نیکوکار و مادری مهربان است، نگهبان خانه شوهرش بوده و در قبال آن مسئول است، به کار خوب شوهرش اعتراف می‌کند و بزرگواری و معاشرت پسندیده او را نادیده نمی‌گیرد. رسول الله صلی الله علیه و سلم از این بی‌توجهی همسر نسبت به شوهر برحذر داشته و فرموده‌اند: «آتش جهنم به من نشان داده شد [و دیدم] که اکثر جهنمیان زنانند که کفر ورزیده و حقیقت را پوشانده بودند». گفته شد: آیا به الله کفر ورزیده بودند؟ فرمودند: «نه، بلکه به خانواده خود کفر ورزیده بودند، زیرا اگر با یکی از آنان [همسرت] روزگار طولانی نیکی کنی سپس کار [ناپسندی] از تو سر بزند، گوید: هرگز خیری از تو ندیده‌ام»[11].

بنابراین باید نسبت به اشتباهات گذشت نشان داد، و از لغزش‌ها چشم پوشید، ... [همسر] هنگامیکه در کنار شوهرش است بدی در حق او روا ندارد و چون از او دور شد به او خیانت نکند.

به این شیوه رضایت دوطرفه حاصل و زندگی توأم با الفت و محبت و مهربانی سیادت خواهد یافت. «و چه بسا زنی که می‌میرد درحالی که شوهرش از او راضی است [و به همین خاطر] وارد بهشت می‌شود»[12].

پس ای امت اسلام! تقوای الله تعالی پیشه کنید و بدانید سعادت در پرتو سازگاری فراهم می‌شود و به علاوه فضای مناسب برای تربیت و رشد فرزندان در خانواده‌ای شایسته و مملو از مودت و آباد به خاطر تفاهم، در دامان مهربانیِ مادر و تلاشگریِ پدر فراهم می‌آید، فضایی که از فریاد اختلافات و کشمکش‌ها بدور و از تجاوز هر یک از طرفین بر دیگری در امان است بنابراین نه جدایی به آن راه دارد، نه کشمکش و نه بدی نسبت به هیچ کسی.

«پروردگارا! همسران و فرزندانی به ما عطا فرما که باعث روشنی چشمانمان گردند، و ما را پیشوای پرهیزگاران گردان»^[13].

خاتمه

برادر مسلمان! خواهر مسلمان!: صلاح خانواده راه امنیت کل جامعه است و بعید است جامعه‌ای اصلاح شود در حالی که ریسمان‌های [روابط] خانوادگی‌اش سست باشند.

آری، چگونه این امر ممکن است در حالی که الله عزوجل به خاطر نعمت کانون خانواده و الفت و یکپارچگی آن منّت گذارده و می‌فرماید: «پروردگار برای شما از جنس خودتان همسرانی قرار داد، و از همسرانتان برای شما فرزندان و نوه‌ها قرار داد، و از پاکیزه‌ها به شما روزی داد، آیا به باطل ایمان می‌آورند و نعمت الله را انکار می‌کنند»[14].

زوجین و ریسمان علاقه و پیمان مابین آن دو، و والدین و پسران و دختران در حال پرورش در دامان آن دو، حال و آینده امت اسلامی را تشکیل می‌دهند، به همین خاطر شیطان، چنانچه موفق شود یک خانواده را از هم بپاشد، تنها یک خانه را ویران نکرده و باعث شر و فتنه کوچکی نشده، بلکه جمیع امت را در اذیتی شعله‌ور و فتنه‌ای دامنه‌دار گرفتار ساخته، و واقعیت امروزی بهترین شاهد این مسأله است.

بنابراین رحمت الله تعالی بر مردی که سیره پسندیده و سرشتی پاک دارد، ساده گیر، نرمخو، با نرمش و مهربان است، نسبت به اهل و عیالش رئوف و در کارش با اراده است، دچار افراط و مرتکب بدخویی نمی‌شود و در مسئولیتش کوتاهی نمی‌کند.

و رحمت الله بر زنی باد که عمداً اشتباه نمی‌کند، زیاد خشمگین نمی‌شود، نیکوکار، پرهیزگار و در غیبت شوهرش از ناموس او نگهداری می‌کند.

ای زوجها! پرهیزگار باشید، و ای مسلمانان! تقوای الله را پیشه سازید زیرا هر کسی تقوی پیشه کند پروردگار کارهایش را ساده می‌گرداند.

و درود و سلام الله بر بهترین مخلوقاتش، پیغمبر ما، محمد صلی الله علیه و سلم و بر آل آن حضرت و همسران پاک و پاکیزه‌اش و نیز بر اصحاب پربرکت و نیک‌بختش و همچنین درود و سلام الله ـ تا روز قیامت ـ بر کسانی باد که به نیکی از آنان تبعیت می‌کنند.

منبع: خانوادۀ خوشبخت و اختلاف زوجين، تأليف: دكتر صالح بن حميد، ترجمه: إسحاق دبيری.