چند همسري

الحمدالله رب العالمين، والعاقبه للمتقين، ولاعدوان الا علي الظالمين، والصلاه والسلام علي محمد الذي ارسله ربه رحمه للعالمين و علي آله و صحبه اجمعين.

خداوند متعال تعداد زوجات يا چند همسري را به دلائلي جايز گردانيده و فرموده است:

« وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَى فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً » (النساء / 3)

«اگر نگران آن بوديد كه نتوانيد با يتيمان با عدالت رفتار كنيد (از اين هم بترسيد كه نتوانيد ميان همسران متعدد خود دادگري كنيد، اما اگر به خود اطمينان داشتيد) با زنان ديگري كه ازدوج با آنها برايتان حلال است و دوست‌شان مي‌داريد، با دو يا سه يا چهار تا ازدواج كنيد. اگر هم مي‌ترسيد كه نتوانيد ميان آنها دادگري و عدالت را مراعات نماييد به يك همسر اكتفا كنيد».

چند همسري محدود به چهار همسر است و پيش از آن هم‌چنان كه گفته شده جايز نيست.

شروط چند همسري:

با توجه به اين‌كه در ارتباط با موضوع ازدواج اصل بر تك همسري است و اكثريت قاطع مردم مسلمان تنها داراي يك همسرند. اما به خاطر ضرورت‌هاي فردي و اجتماعي مشروط به دو شرط تعداد زوجات به عنوان راه‌حل آن ضرورت‌ها جايز است.

شرط اول)

برخورداري مرد از توانائي ايماني و اخلاقي كافي براي رعايت عدالت و دادگري ميان همسران. زيرا خداوند متعال مي‌فرمايد:

« فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً »(النساء 3)

«اگر نگران آن بوديد كه نتوانيد به عدالت (با آنها) رفتار كنيد، به يك همسر اكتفا كنيد».

اما تمايل قلبي و علاقه بيشتر دروني به يكي از آنها موضوعي طبيعي است و چنانچه در رفتار و تهيه مخارج زندگي تأثير نگذارد ـ مانعي ندارد. زيرا رسول  خدا صلی الله علیه وسلم نسبت به حضرت عايشه رضی الله عنه  محبت و علاقه بيشتري داشت. اما به طور كامل در عمل ميان همسرانش عدالت را مراعات مي‌فرمود و مي‌گفت: «خداوندا اين كاري است كه از دست من برمي‌آيد، از تو مي‌خواهم در مورد آن‌چه در اختيار خودم نيست مرا مورد ملامت قرار ندهي».(امام احمد)

اسلام ستم و بدرفتاري و ترك عدالت را با همسران حرام گردانيده و در اين رابطه رسول  خدا صلی الله علیه وسلم مي‌فرمايد:

«مردي كه داراي دو همسر باشد و حق يكي از آنها را به خاطر ديگري ضايع نمايد و ميان آنها به عدالت رفتار نكند، روز قيامت وقتي كه برانگيخته مي‌شود يك طرف بدنش كج و فلج مي‌شود».( اخرجه احمد و اصحاب سنن الاربعه.)

شرط دوم)

توانايي و تمكن مالي مرد براي تأمين نفقه آنها و جلوگيري از ستم و ظلم اقتصادي به آنان. زيرا رسول  خدا صلی الله علیه وسلم مي‌فرمايد:

«اي جوانان هر يك از شما كه مي‌توانيد مخارج ازدواج را تهيه كنيد ازدواج كنيد. زيرا باعث سر به زيري و پاكدامني بيشتر مي‌شود».( اخرجه الجماعه.)

در مورد حكمت تعدد زوجات بسيار سخن گفته و مطلب نوشته شده است. و به همين اكتفا مي‌نمائيم كه از طرف خداوند حكيم و عليم روا دانسته شده و او خود بهتر خير و صلاح بندگانش را مي‌داند.

« أَلَا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ »(الملك / 14)

«مگر خدايي كه همه چيز را آفريده آگاه نيست، (نه اين‌گونه نيست بلكه) او بسيار خردبين و آگاه است»

چند همسري در راستاي رفع نياز و حل مشكلات خاص مرد يا زن يا به دليل بيشتر شدن تعداد زنان بيوه به دنبال جنگ‌ها و يا مسايل ديگري است كه سبب مرگ بسياري از مردها گرديده باشد ـ هم‌چنين گاهي ممكن است به خاطر رفتار ناصواب و بداخلاقي يا نازايي و بيماري زن باشد كه شوهرش ناچار به اختيار همسر ديگري مي‌شود. و اين امكان هم هست كه گاهي مرد به دلائلي از زنش متنفر باشد. يا اين‌كه در شرايط اجتماعي و سياسي خاصي مانند زندگي در ميان اكثريت مردم غيرمسلمان به خاطر ازدياد جمعيت اقدام به اختيار همسران ديگري بنمايند.

چند همسري در واقع با اصل مراعات عفت و پاكدامني ارتباط مستقيم دارد. و بهتر و محترمانه‌تر از فرهنگ روابط نامشروع رايج در جامعه‌هاي غربي است كه براي مثال در آمريكا نسبت آن به 80 درصد مي‌رسد.

هرچند تعدد زوجات از نظر اسلام جايز است، اما در جامعه‌هاي اسلامي بسيار كم روي مي‌دهد. در آماري كه در سال 1971 ميلادي تهيه شده معلوم گرديده كه: 96 درصد مردان مسلمان تنها داراي يك همسر هستند و فقط 4 درصد آنها داراي دو همسر و در كشور سوريه 1 درصد مي‌باشند. و كساني كه بيش از دو همسر را اختيار كرده‌اند، بسيار نادر و اندك‌اند و نسبتي را نمي‌توان براي آنها در نظر گرفت تنها در كشورهاي خليج است كه به خاطر برخورداري از امكانات مالي وسيع كه اين پديده اندكي رواج يافته، اما در بسياري ديگر از كشورها به خاطر مشكلات اقتصادي در حال زوال است.

چند همسري را قانوني نمودن ـ به شرط اجازه قاضي هم‌چنان كه در زمان انورسادات در مصر صورت مي‌گرفت ـ كاري است بيهوده، زيرا ازدوج شرعي با رضايت طرفين و حضور ولي زن و دو نفر شاهد عادل منعقد مي‌شود و گاهي هم اسرار خانوادگي سال‌ها پنهان مي‌ماند و به جز زن و شوهر كسي از آن مطلع نمي‌شود.

برخي از كشورهاي اسلامي مانند تونس به سوي جلوگيري از چندهمسري پيش رفته و آن را جرم به شمار مي‌آورند و براساس ماده 18 قانون احوال شخصيه كساني كه اقدام به اختيار همسر دوم بنمايند به يك سال زندان محكوم مي‌شوند، اين كار كاري است بيهوده و با شريعت سرتا پا حكمت و مصلحت اسلام ناسازگار است.

شايد براي برخي اين سئوال پيش آمده باشد كه به چه دليل رسول  خدا صلی الله علیه وسلم داراي نه همسر بوده است؟‌در پاسخ بايد گفت كه:‌ اين ويژگي خاص ايشان بوده و در راستاي مصلحت گسترش دعوت اسلامي در ميان قبايل عرب، يا حل مشكل خانمي كه بچه‌هاي زيادي داشته و همسرش به شهادت رسيده، يا به خاطر اهداف انساني ديگري بوده و يا براساس دستور خداوند اقدام به آن نموده است. و لازم به يادآوري است كه رسول خدا در مرحله جواني و ميان‌سالي يعني تا عمر 53 سالگي تنها با حضرت خديجه رضی الله عنه  زندگي مي‌كرده است.

وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین.‏

وآخر دعوانا أن الحمدلله رب العالیمن.‏