عده و انواع آن

تعريف عده:

عده از عدد و شمردن گرفته شده است يعني روزها و حيضهايي که زن حساب مي‌کند. عده نام مدت زماني است که زن بعد از وفات شوهرش يا جدايي از او براي ازدواج منتظر مي‌ماند و اين انتظار با زايمان يا گذراندن حيض‌ها يا سپري کردن ماهها تحقق مي‌يابد.

انواع عده:

عده زن در اثر فوت شوهرش خواه با او همبستر شده يا نشده باشد، چهار ماه و ده روز است، به دليل فرموده خداوند متعال :

) وَالَّذِينَ يُتَوَفَّونَ مِنکُم وَ يَذَرُون أزوَاجاً يَتَرَبَّصنِ بِأنفُسِهِنَّ أربَعَةَ أشهُرٍ وَ عَشراً ( (بقره : 234)

«و کساني که از شما (مردان) مي‌ميرند و همسراني از پس خود به جاي مي‌گذراند همسرانشان بايد چهار ماه و ده روز انتظار بکشند».

مگر زني که در اثر همبستري با شوهرش، حامله باشد که عده از وضع حملش است: خداوند متعال مي‌فرمايد :

) وَأولاَتُ الأحَماِل أجَلُهُنَّ أن يَضَعنَ حَملَهُنَّ ( (طلاق : 4)

«و عده زنان باردار وضع حمل آنان است».

از مسور بن مخرمه روايت است : (أن سبيعة الأسلمية نفست بعد وفاة زوجها بليال، فجاءت النبي صلی الله علیه وسلم فاستأذنته أن تنکح، فأذن لها، فنکحت) «سبيعه اسلميه چند شب بعد از وفات شوهرش، فرزندي به دنيا آورد، نزد پيامبر صلی الله علیه وسلم آمد و از او اجازه خواست که شوهر کند، پيامبر صلی الله علیه وسلم به او اجازه داد و ازدواج کرد». متفق عليه ‏

زني که قبل از همبستر شدن طلاق داده شود عده ندارد؛ به دليل فرموده خداوند متعال :

) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إذَا نَکَحتُمُ المُؤمِنَاتِ ثُمَّ طَلَّقُتمُوهُنَّ مِن قَبلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ فَمَا لَکُم عَلَيهِنَّ مِن عِدَّةٍ تَعتَدُّونَها(  (احزاب : 49)

«اي مؤمنان هنگامي که با زنان مؤمنه ازدواج کرديد و قبل از همبستري، آنان را طلاق دايد براي شما عده‌اي بر آنان نيست تا حساب آنرا نگاه داريد».

زن مطلقه‌اي که از شوهرش حامله باشد، عده از وضع حملش است؛ به دليل فرموده خداوند متعال : )وَأولاَتُ الأحَماِل أجَلُهُنَّ أن يَضَعنَ حَملَهُنَّ ( «و عده زنان باردار وضع حمل آنان است».

از زبير بن عوام روايت است : (أنه کانت عنده أم کلثوم بنت عقبة، فقالت له و هي حامل : طيب نفسي بتطليقة، فطلقها تطليقة، ثم خرج إلي الصلاة، فرجع و قد وضعت فقال : مالها خدعتني خدعها الله؟! ثم أتي النبي صلی الله علیه وسلم فقال : سبق الکتاب أجله، أخطبها إلي نفسها) «ام کلثوم بنت عقبه زن او بود، ام کلثوم در حالي که حامله بود به زبير گفت : دلم را با يک طلاق خوش کن، زبير او را يک طلاق داد، سپس براي نماز به طرف مسجد خارج شد، وقتيکه برگشت، ديد که همسرش وضع حمل کرده، گفت اورا چه شده است، مرا فريب داد، خدا فريب او را به خودش برگرداند! سپس نزد پيامبر صلی الله علیه وسلم رفت (و قضيه را به اطلاق وي رسانيد) پيامبر فرمود : عده‌اش به پايان رسيده، بار ديگر از او خواستگاري کن و او را به ازدواج خود درآور.ابن ماجه

اگر مطلقه از زناني باشد که قاعده مي‌شوند، عده او سه حيض است، به دليل فرموده خداوند متعال:

) وَالمُطَلَّقَاتُ يَتَربَّصنَ بِأنفُسِهِنَّ ثَلاَثَةَ قُروُءٍ ( (بقره : 228)

«و زنان مطلقه بايد (بعد از طلاق) به مدت سه بار پاکی ازعادت ماهانه انتظار بکشند».

اگر زن مطلقه به علت کم سن و سالي يا پيري و يائسگي، قاعده نشود، عده او سه ماه است، خداوند متعال مي‌فرمايد :

) وَاللاَّئِي يَئِسنَ مِنَ المَحِيضِ مِن نِسَائِکُم إنِ ارتَبتُم فَعِدَّتُهُنَّ ثلاَثَةُ أشهُرٍ وَ اللاَّئي لَم يَحِضنَ (      (طلاق : 4)

«و زناني که از عادت ماهيانه نااميد هستند و همچنين زناني که هنوز عادت ماهيانه را نديده‌اند اگر در عده آنها متردد بوديد بدانيد که عده آنها سه ماه است».

آنچه بر زني که شوهرش فوت کرده واجب است:

بر زن شوهر مرده واجب است که تا پايان عده‌اش در سوگ (احداد) بنشيند.

احداد (سوگ) عبارت است از ترک آرايش و بوي خوش و عدم استفاده از جواهرات و لباس‌هاي رنگارنگ و عدم بکار بردن حناء و سرمه :

از ام عطيه روايت است : (کنا ننهي أن نحد علي ميت فوق ثلاث، إلا علي زوجه أربعة أشهر و عشرا، ولانکتحل، ولانطيب، و لانلبس ثوبا مصبوغا إلا ثوب عصب، و قد رخص لنا عند الطهر إذا اغتسلت إحدانا من محيضها في نبذة من کست أظفار، و کنا ننهي عن اتباع الجنائز) «ما نهي مي‌شديم از اينکه براي مرده‌هايمان بيش از سه روز احداد کنيم؛ مگر براي فوت شوهر که چهار ماه و ده روز احداد مي‌کرديم، از سرمه و بوي خوش استفاده نمي‌کرديم ولباس رنگارنگ نمي‌پوشيديم مگر لباس يمني، و وقتيکه از حيض پاک مي‌شديم و غسل مي‌کرديم به ما اجازه داده مي‌شد که تکه‌اي بخور (ماده‌اي خوشبو) بکار ببريم (تا بوي بد اثر خون را از بين ببرد) و از تشييع جنازه نيز نهي مي‌شديم». متفق عليه

از ام سلمه روايت است که پيامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : (المتوفي عنها لاتلبس المعصفر من الثياب، ولاالممشق من الحي، ولاتختضب، ولاتکتحل) «زني که شوهرش فوت کرده است بايد از پوشيدن لباسهاي زرد و قرمز و استفاده از جواهرآلات و حناء و سرمه خودداري کند».ابوداود

آنچه بر زني که در عده طلاق رجعي به سر مي‌برد واجب است:

بر چنين زني واجب است که تا پايان عده‌اش در خانه شوهر بماند و برايش جايز نيست که از آنجا خارج شود و شوهر هم حق بيرون کردن او را ندارد، به دليل فرموده خداوند متعال :

) يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمْ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ لاَتُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُيُوتِهِنَّ وَ لاَيَخْرُجْنَ إِلاَّ أَنْ يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ (      (طلاق : 1)

«اي پيامبر وقتي که خواستيد زنان را طلاق دهيد، آنان را در وقت فرارسيدن عده طلاق دهيد، و حساب عده را نگه داريد، و از خدا که پروردگار شما است، بترسيد و پرهيزگاري کنيد، و زنان را ازخانه‌هايشان بيرون نکنيد و زنان هم بيرون نروند. مگر اينکه زنان کار پلشت و زشت آشکاري انجام دهند».

زني که طلاقش بائن است:

زني که سه طلاقش واقع شده است، نه حق مسکن دارد و نه حق نفقه؛ به دليل حديثي که فاطمه بنت قيس از پيامبر صلی الله علیه وسلم درباره زني که سه طلاق بر او واقع شده روايت کرده که فرمود : (ليس لها سکني و لانفقة) «نه مسکن براي او هست و نه نفقه».مسلم

 و بر او لازم است که در ميان بستگان خودش عده را به پايان برساند و نبايد ازخانه خارج شود. مگر هنگام ضرورت.

از جابر بن عبدالله روايت است که گفت : خاله‌ام طلاق داده شد، خواست که ثمره باغ خرمايش را بچيند، مردي مانع خارج شدن او شد، پس نزد پيامبر صلی الله علیه وسلم رفت، پيامبر فرمود : (بلي، فجدي نخلک، فإنک عسي أن تصدقي أو تفعلي معروفا) «بله، ثمره باغ خرمايت را بچين اميد مي‌رود که از آن صدقه بدهي و يا کار خير انجام دهي». [الإرواء 1234]

استبراء (پاک شدن رحم):

هرگاه مردي مالک کنيزي شد که قابل نزديکي باشد، بر او حرام است که قبل از پاک شدن رحمش، با او نزديکي کند، که در اينصورت، اگر جاريه حامله باشد با وضع حمل و اگر از زناني باشد که قاعده مي‌شوند، با يک حيض رحمش پاک مي‌شود.

از رويفع بن ثابت روايت است که پيامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : (من کان يؤمن بالله و اليوم الآخر فلا يسقي ماءه ولد غيره) «کسي که به خدا و روز آخرت ايمان دارد آبش را به فرزند کسي ديگر ندهد».ابوداود

از ابوسعيد آمده که پيامبر صلی الله علیه وسلم درباره زنان اسير اوطاس فرمود : (لاتوطا حامل حتي تضع، ولاغير حمل حتي تحيض حيضة) «با زن حامله قبل از وضع حمل و با ديگر زنان قبل از يک بار قاعده شدن، نبايد نزديکي صورت گيرد».ابوداود

از ابن عمر(رض) روايت است که گفت : (إذا وهبت الوليدة التي توطأ، أو بيعت، أو عتقت، فليتبرأ رحمها بحيضة، ولاتستبرأ العذراء «اگر کنيزي که قابل آميزش است به کسي اهدا، يا فروخته شد و يا آزاد گرديد مالکش بايد منتظر بماند تا رحمش با يک حيض پاک شود ولي کنيز باکره نيازي به پاک شدن رحم ندارد». [الإرواء 2139]

وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین.‏