رسميت يافتن ازدواج شرعی (خطبه عقد)

الحمدالله رب العالمين، والعاقبه للمتقين، ولاعدوان الا علي الظالمين، والصلاه والسلام علي محمد الذي ارسله ربه رحمه للعالمين و علي آله و صحبه اجمعين.

از نظر شريعت اسلام ازدواج عقد و پيماني است كه به موجب آن روابط زناشويي ميان مرد و زني كه با هم بيگانه‌اند، و موانعي مانند: خويشاوندي، رضاع و روابط سببي ميان آنها وجود نداشته باشد، مشروعيت پيدا مي‌كند.

شرط رسميت و مشروعيت آن حداقل حضور ولي زن و دو نفر شاهد پرهيزكار و عادل در مجلس عقد است. زيرا رسول  خدا صلی الله علیه وسلم فرموده‌اند: «بدون حضور ولي و دو نفر شاهد عادل، نكاحي تحقق پيدا نمي‌كند».( دارقطني و ابن حبان) و لازمه آن رد و بدل كردن عبارات «ايجاب و قبول» و يا به نكاح درآوردن دختر از طرف ولي و پذيرش آن از طرف شوهر يا وكيل اوست.

شرط ديگر آن نامحدود بودن زمان ازدواج و ابدي بودن آن است. و قرار و مدار و تصميم خود پسر و دختر مستقيماً يا از طرف تلفن و اينترنت و ... براي رسميت پيدا كردن ازدواج كافي نيست و به آن مشروعيت نمي‌بخشد.

بطور خلاصه:

1-    حضور ولی دختر

2-    حضور دو شاهد  عادل

3-    خواندن صیغه عقد و رد و بدل کردن ایجاب و قبول از طرف ولی زن و داماد

4-    تعیین نکردن زمان یا وقت در هنگام صیغه عقد (اصلا از زمان سخن به میان نیاید)

که قسمت اول و دوم جزو شروط نکاح هستند و قسمت سوم و چهرم جزو ارکان عقد نکاح هستند. و مادامیکه یکی از موارد فوق بطور صحیح رعایت نشود عقد نکاح باطل است و ازدواج رسمیت نمی یابد و دختر و پسر زن و شوهر و محرم همدیگر نخواهند بود.

اگر مردي خطاب به دختري بگويد: در مقابل فلان مقدار مهريه با من ازدواج كن! و در مقابل زن عاقل و بالغ و باتجربه هم (براساس رأي امام ابوحنيفه) گفت: مي‌پذيرم، يا ولي او گفت: از طرف فلاني كه مرا وكيل نموده مي‌پذيرم، يا اين‌كه پدر دختر بگويد: فلان دختر يا فلان خواهرم براساس كتاب خدا و سنت رسول  خدا صلی الله علیه وسلم در مقابل فلان مهريه كه فوري بايد پرداخت شود، با فلان مقدار كه در آينده آن را پرداخت نمايي و خداوند را براي راستي قصد و نيتم به شهادت مي‌گيرم، و مرد نيز بگويد:‌ ازدواج با فلان دختر يا فلان خواهرت را براساس كتاب خدا و سنت رسول  خدا صلی الله علیه وسلم و براساس آن مقدار مهريه پذيرفتم و خداوند از آن دو شاهد كه در نكاح حضورشان شرط است، آگاه‌تر و بهتر است. چنين نكاحي به خاطر عدم حضور دو نفر شاهد عادل صحت و مشروعيت ندارد.

هرگاه با حضور ولّي ـ كه حضور او از نظر اكثريت علما شرعاً ‌واجب است ـ مجلس عقد منعقد شد، ‌اجازه گرفتن و نظرخواهي از دختر و مادر او سنت است؛ زيرا رسول  خدا صلی الله علیه وسلم فرموده است: «در مورد ازدواج دختر با مادرشان مشورت كنيد».( احمد و ابوداوود)؛ زيرا چنين روشي زمينه را براي تفاهم و الفت بيشتر فراهم مي‌نمايد و از طرف ديگر دختران طبيعتاً به مادران‌شان تمايل و گرايش بيشتري دارند.

هم‌چنين كسب اجازه از دختر و مادر او اهتمام به اصل حرمت و كرامت و حريت و مساوات ميان انسان‌هاست. اما در صورتي كه زن يا دختري از روي اجبار به عقد نكاح كسي دربيايد، شرعاً حق فسخ نكاح را خواهد داشت. زيرا از ابن عباس نقل شده كه روزي دختري نزد رسول  خدا صلی الله علیه وسلم آمد و گفت: كه پدرش او را مجبور به ازدواج با پسرعمويش نموده، رسول  خدا صلی الله علیه وسلم به دختر حق داد كه آن را بپذيرد يا رد كند».( احمد و ابوداود وابن ماجه ودار قطني)

مراسم عقد معمولاً با خطبه و سخنان معروفي آغاز مي‌شود كه بهترين آنها خطبه‌اي است كه ترمذي و نسايي و ابن ماجه آن را از عبدالله بن مسعود روايت نموده‌اند، ابن مسعود فرموده است: رسول  خدا صلی الله علیه وسلم خطبه و سخناني را كه در آغاز مراسم عقد مستحب است گفته شود اين‌گونه به ما آموخت:

{«الحمدالله نستعينه و نستعفره و نعوذ بالله من شرور انفسنا و سيئات اعمالنا، من يهدالله فلا مضل له و من يضلله فلا هادي له، و اشهدا ان لا اله الا الله وحده لا شريك له، و اشهد ان محمداً عبده و رسوله».

« يَاأَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا» (النساء / 1)

«اي مردمان از (خشم) پروردگارتان بپرهيزيد. پروردگاري كه شما را از يك انسان آفريد و (سپس) همسرش را از نوع او آفريد، و از آن دو نفر مردان و زنان فرواني (بر روي زمين) منتشر ساخت. و از (خشم) خدايي بپرهيزيد كه هميدگر را بدو سوگند مي‌دهيد، بپرهيزيد از اين‌كه پيوند خويشاوندي را گيسخته داريد (و صله رحم را ناديده گيريد)؛ زيرا كه بي‌گمان خداوند مراقب شما است (و كردار و رفتار شما از ديد او پنهان نمي‌ماند)».

« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا (70) يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا» (الاحزاب / 70-71)

«اي مؤمنان! از خدا بترسيد (و خويشتن را با انجام خوبي‌ها و دوري از بدي‌ها، از عذاب او در امان داريد) و سخن حق و درست بگوييد ... * در نتيجه خدا (توفيق خيرتان مي‌دهد و) اعمالتان را بايسته مي‌كند و گناهان‌تان را مي‌بخشايد و هركه از خدا و پيغمبرش فرمانبرداري كند، قطعاً به پيروزي و كاميابي بزرگي دست مي‌يابد».

« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ» (آل عمران / 102)}

«اي كساني كه ايمان آورده‌ايد آن‌ چنان كه بايد از خدا ترس داشته باشيد، از او بترسيد (و با انجام واجبات و دوري از منهيات گوهر تقوي را به دامان گيريد) و شما نميريد، مگر آن‌كه مسلمان باشيد».

بهتر آن است كه برخي از احاديث به آيات فوق اضافه شود. براي مثال احاديث زير مناسب‌اند:

«نكاح روش و سنت من است هركس از آن روي‌ردان شود، جزو (امت) من به شمار نمي‌رود».، «ازدواج نماييد تا نسل‌تان بيشتر شود و من در روز قيامت به فراواني شما افتخار مي‌كنم».

امام نووي مي‌فرمايد: «حداقل خطبه عقد آن است كه شامل «حمد» و سپاس خداوند و «صلوات» بر رسول  خدا صلی الله علیه وسلم و توجيه و سفارش به پرهيزكاري در آشكار و پنهان باشد و در آن خطاب به عروس و داماد گفته شود: خداوند زندگي مشترك شما را مبارك گرداند و باران رحمتش را بر زمين زندگي‌تان بباراند و الفت و محبت را اساس زندگي شما قرار دهد.

خطبه‌اي كه بيان گرديد، مستحب است و چنانچه چيزي از آن هم گفته نشود، به اتفاق علما عقد نكاح صحيح است. رأي ارجح آن است كه لازم نيست داماد خطبه و مطالب خاصي به جز قبول نكاح بگويد: بدين معني كه هرگاه ولي عروس گفت: من فلاني را به عقد و نكاح تو درآوردم،‌ داماد هم بلافاصله بگويد: «ازدواج و همسري يا نكاح او را قبول دارم».( الأذكار للنووي)

پس از اجراي صيغه عقد و «ايجاب» از طرف ولي و «قبول» از طرف داماد، به خاطر حفظ حقوق طرفين مسايل مورد اتفاق در عقد ازدواج در دفتر رسمي بايستي ثبت بشود. هرچند اين ثبت نمودن از نظر شرعي واجب نيست، اما به خاطر حفظ حقوق و مصالح طرفين ضروري است.

همه علما اتفاق ‌نظر دارند كه صحت نكاح مشروط به حضور ولي و دو نفر شاهد عادل است.

پس از اجرای صحیح خطبه عقد و فراهم شدن شرایط و ارکان آن، دختر و پسر محرم هم خواهند بود و بعنوان زن و شوهر شناخته می شوند هر چند که مراسم عروسی در زمان دیگری انجام پذیرد زیرا آنچه که باعث محرمیت و رسمیت یافتن دختر و پسر بعنوان زن و شوهر همدیگر هستند انجام صحیح عقد نکاح با توجه به ظوابط شرعی که اشاره شد می باشد نه انجام مراسم عروسی!

وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین.‏

وآخر دعوانا أن الحمدلله رب العالیمن.‏