آداب ولیمه و اجابت دعوت

الحمدالله رب العالمين، والعاقبه للمتقين، ولاعدوان الا علي الظالمين، والصلاه والسلام علي محمد الذي ارسله ربه رحمه للعالمين و علي آله و صحبه اجمعين.

اسلام با شریعت کامل و فراگیرش، به‌خاطر اهداف مهم و ارزشمندی، همچون مشارکت شخص مسلمان در مراسم شادی و سرور و حضور در جشن‌های اقشار مختلف جامعه به تدارک غذای عروسی امر کرده، تا طیفهای مختلف مردم گرد هم آیند و دوستان و نزدیکان و اهالی یک محل یا روستا دور هم جمع شوند و با صرف غذا، الفت و اخوّت اسلامی بین آنها قوی‌تر شود.

بدیهی است که در چنین جشنی که همه در کنار همدیگر، اجتماع می‌کنند، اهداف شارع مقدس که از وضع چنین مجالس و مراسمی، در صدد تحقق آن است، برآورده می‌شود و از این رهگذر رابطه برادری و وحدت و یکپارچگی بین افراد جامعه مستحکم‌تر خواهد شد.

[ولیمه: غذایی است که به مناسبت جشن شادی و مراسم عروسی تدارک دیده می‌شود که اصطلاحاً سور هم نامیده می‌شود.]

حکم ولیمه بین فقهاء از مسائل اختلافی است، در نظر بعضی از ایشان واجب و نزد عده ای دیگر سنّت است، اما اکثریت فقهاء ولیمه دادن در مجلس عروسی را سنّت (مستحب) می‌دانند.

1- آدابی که در ولیمه باید رعایت شود.

الف ـ اینکه شخص ولیمه‌دهنده در صورتی که داراست با یک گوسفند یا بیشتر غذای عروسی را تهیه نماید. در این باره شیخین از انس رضی الله عنه  روایت کرده‌اند که گفته: «پیغمبر صلی الله علیه وسلم  به مناسبت ازدواج با زینب دختر جحش طعام و مهمانی ترتیب داد که برای هیچ‌یک از همسرانش مانند آن تدارک ندیده بود و گوسفندی را برای این مراسم ذبح نمود».

ب ـ چنانچه ولیمه‌دهنده دارا نباشد، جایز است هر غذایی که برایش فراهم است، ولیمه عروسی بدهد، اگرچه آن طعام بدون گوشت باشد. شیخین در این مورد حدیثی از انس روایت کرده‌اند که گفته: «پیامبر صلی الله علیه وسلم  در فاصله خیبر و مدینه جهت تدارک عروسی با صفیه، سه روز درنگ فرمود، من مردم را به ولیمه ایشان دعوت کردم. ولیمه‌ای که از گوشت و نان خبری نبود، بلکه سفره‌ای چرمی بود که در آن خرما، پنیر و روغن وجود داشت که مردم از آن سیر خوردند.»

ج ـ مقصود صاحب مجلس از ولیمه دادن تبعیت و پیروی از روش و سنّت رسول گرامی اسلام در اکرام مهمانان و طعام خوراندن به انسانهای خوب باشد. دلیل ما حدیثی است که پیامبر صلی الله علیه وسلم  فرمودند: «جز با انسان مؤمن دوستی مکن و جز به انسان پرهیزگار و منقی طعامت را مخوران.» [ابوداوود، ترمذی، حاکم]

د ـ جایز نیست که دعوت‌شدگان فقط از اغنیاء و ثروتمندان باشند و فقراء دعوت نشوند. بنابر حدیثی که «مسلم و بیهقی» از پیامبر صلی الله علیه وسلم  روایت کرده‌اند، فرمودند: «بدترین غذا، غذای ولیمه‌ای است که تنها ثروتمندان به خوردن آن دعوت شوند و فقیران در آن شرکت نداشته باشند، و کسی که دعوت مراسم را قبول نکند ـ مراسم مشروع ـ از امر خدا و پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم  سرپیچی کرده است».

هـ ـ در صورتیکه داماد یا خانواده‌اش ثروتمند باشند و برایشان میسر باشد، اشکالی ندارد که در سه روز بعد از عروسی مردم را طعام دهند، زیرا پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم  این کار را انجام داده‌اند، دلیل ما حدیثی است که ابویعلی با سند خوب از انس روایت کرده که: «پیامبر صلی الله علیه وسلم  با صفیه ازدواج کرد و آزادیش را مهریه ایشان قرار داد و سه روز بعد از عروسی مردم را ولیمه داد.»

و ـ واجب است که داماد و کسانی که غذای عروسی را تدارک می‌بینند، از هر عمل نامشروع و رفتار ناپسند که شریعت آن را منکر دانسته خودداری کنند. مانند اختلاط زنان و مردان نامحرم، آواز خواندن، خوانندگان با اسباب و آلات طرب، گذاشتن جام شراب بر سفره و فراهم نمودن بساط منقل و بافور ...

2- آیا بر شخص دعوت شده، واجب و ضروری است که دعوت را اجابت نماید و در مراسم شرکت کند؟

کسی که برای ولیمه دعوت شده، واجب است که حاضر شده و در مراسم عروسی شرکت کند. دلیل ما حدیثی است که بخاری از پیامبر  صلی الله علیه وسلم  روایت نموده که حضرت فرمودند: «اسیران را آزاد کنید، دعوت را اجابت کنید و مریضان را عیادت نمایید.»

همچنین «شیخین» و دیگران از حضرت رسول صلی الله علیه وسلم  روایت نموده‌اند که «هرگاه یکی از شما برای صرف غذا در مراسم عروسی دعوت شد، باید در آن شرکت کند و کسی که دعوت را قبول نکند از فرمان خدا و رسولش، سرپیچی نموده است».

این حدیث دلیلی است بر اینکه اجابت دعوت واجب است. چرا که لفظ [عصیان] که در حدیث شریف آمده جز بر ترک امر واجبی اطلاق نمی‌شود.

حتی اگر شخص دعوت شده به ولیمه، روزه نفل داشته باشد و به سبب‌ عدم شرکتش در ولیمه، صاحب مجلس از او ناراحت و دلخور شود، بهتر است که روزه‌اش را بشکند و بر غذای عروسی حاضر شود، در این مورد از پیامبر صلی الله علیه وسلم  روایت شده که فرمودند: «هر کس از شما برای خوردن طعام دعوت شد واجب است در آن شرکت کند، پس اگر روزه نداشت طعام بخورد و چنانچه روزه‌دار بود [روزه نفل] باید افطار کند [و عوضش بعداً روزه بگیرد]».

آنچه به ما اجازه داد تا روزه نفل را افطار کنیم، حدیثی است که «حاکم و بیهقی» از رسول خدا صلی الله علیه وسلم  روایت نموده‌اند.شخصی که روزه مستحب گرفته، اختیار دارد، اگر می‌خواهد روزه‌دار باشد و اگر هم می‌خواهد، افطار نماید.» لکن بنابر مذهب برادران احناف اگر شخصی روزه مستحبی را خورد، واجب است قضایی آن را روزه بدارد.

3- آداب اجابت دعوت

الف ـ از جمله آداب دعوت این است که مدعو، قصد شادی و سرور در مراسم و حضور برای ولیمه و شریک شدن در فرح و خوشی میزبان داشته باشد، چنانچه «طبرانی» با سند حسن در کتابش از پیامبر صلی الله علیه وسلم  روایت کرده که فرمودند: «کسی که برادر مسلمانش را با آن چیزی که دوست دارد ملاقات نماید تا او را شادمان سازد، خداوند در روز قیامت او را مسرور و شادمان خواهد ساخت.»

ب ـ مستحب است در مناسبت ولیمه [که افراد مسلمان و مؤمن جمع می‌شوند برای خوشبختی زوجین دعای خیر و برکت کرده و به آنها تبریک و تهنیت بگویند. بهتر است برای دعای خیر، این ادعیه مأثوره را بخوانند]:

«بارک الله و بارک علیکما، و جمع بینکما فی خیر» [ترمذی]

«خدا برایت برکت دهد، مبارکت باشد و پیوندتان را به خیر گرداند».

«اللهم اغفر لهم وارحمهم و بارک لهم فی ما رزقتهم» [مسلم]

«خداوندا! ایشان را مورد رحمت و مغفرت خود قرار ده، و در رزق و روزی آنها برکت بخش.»

«اکل طعامکم الابرار، وصلت علیکم الملائکه و افطر عندکم الصائمون»

«نیکان بر سر سفره شما بنشیند و ملایک بر شما درود بفرستد و روزه‌داران نزدتان افطار کنند.»        [امام احمد]

ج ـ از خوردن و نوشیدن در ظروف طلا و نقره باید خودداری کنند، زیرا رسول خدا صلی الله علیه وسلم  می‌فرمایند: «در ظروف طلا و نقره ننوشید و در کاسه و بشقاب طلا و نقره نخورید.»    [بخاری و مسلم]

همچنین «شیخین» از پیامبر صلی الله علیه وسلم  روایت کرده‌اند که فرمود: «کسی که در ظروف طلا و نقره بخورد یا بیاشامد، آتش جهنّم را در درون خود شعله‌ور می‌سازد.»

د ـ چنانچه در مراسم ولیمه، معصیت و منکری مشاهده کند و توان تغییرش را نداشته باشد باید از شرکت در آن خودداری کند. زیرا «بیهقی» از ابن‌مسعود  رضی الله عنه  روایت کرده که: «مردی برای او [ابن‌مسعود] غذایی آماده کرد و او را به خوردن آن دعوت کرد. ابن‌مسعود در منزل میزبان مجسمه‌ای مشاهده کرد، لذا از رفتن به خانه امتناع ورزید تا اینکه میزبان مجسمه را شکست، سپس داخل شد.»

و ابن‌ماجه از عایشه رضی الله عنها روایت نموده که فرمود: «غذایی آماده کردم و رسول خدا صلی الله علیه وسلم  را دعوت نمودم، حضرت تشریف آوردند، ولی چون در خانه تصاویری مشاهده نمودند، برگشتند.»

ابوالحسن حربی از امام اوزاعی روایت نموده که گفته: «در مراسم ولیمه‌ای که آلات طرب و موسیقی و دهل باشد، حاضر نمی‌شویم».

هـ ـ در تبریک و تهنیت گفتن به عروس و داماد از به کار بردن عبارات جاهلیت پرهیز کنید، چنانچه در جاهلیت می‌گفتند: «بالرفاء والبنین» زندگی مرفه و اولاد داشته باشی. در این مورد «ابن ابی شبیه و نسایی» از امام حسن روایت نموده‌اند که گفته عقیل‌بن ابوطالب با زنی از قبیله جَشم ازدواج نمود و اقوامش برای تبریک‌گویی به دیدارش می‌آمدند و می‌گفتند: «بالرفاء والبنین». حضرت رسول صلی الله علیه وسلم  از گفتن این تبریک نهی فرمودند، گفتند: پس چه بگویم ای ابازید؟! فرمودند: بگوئید: «بارک‌الله لک و بارک علیکم» «خداوند به شما برکت دهد و بر شما مبارک گرداند» به راستی که تبریک گویی این گونه به ما دستور داده شده است.

4- مساعدت و مشارکت کسانی که تمکّن مالی دارند در تهیه ولیمه

کسانی که از وُسع مالی و وضعیت مادّی بهتری برخوردارند، مستحب است که جهت اظهار شادمانی و شرکت در خوشی و شادمانی مراسم عروسی، و نیز همکاری در تأمین مخارج و هزینه برگزاری مراسم و محکم نمودن رابطه محبّت و برادری در خرج و مخارج، داماد را یاری دهند. چنانچه «شیخان» در مورد کیفیت ازدواج پیامبر صلی الله علیه وسلم  با ام‌المؤمنین صفیه روایت نموده‌اند که انس گفته: «در سفر بودیم که پیامبر صلی الله علیه وسلم  با صفیه ازدواج کرد، او را به ام‌سلیم سپرد ایشان را آرایش‌کرده و آماده ساخت و شب‌ هنگام او را نزد پیامبر صلی الله علیه وسلم  آورد، حضرت شب تا صبح با ایشان سپری نمود و صبحگاه فرمودند: «هرکس آنچه غذا و خوردنی همراه دارد بیاورد»، (انس می‌گوید:) سفره‌ای چرمی پهن شد، هر کس چیزی آورد، پنیر و روغن و خرما در سفره گذاشته شد. از مجموع، غذایی آماده شد، سپس شروع به تناول نمودند و از آب حوضهایی که کنارشان بودند، می‌نوشیدند، این بود ولیمه عروسی رسول خدا صلی الله علیه وسلم .

در روایت صحیح ثابت شده است که رسول خدا صلی الله علیه وسلم  بعد از اینکه دخترش فاطمهلرا به ازدواج علی رضی الله عنه  درآورد به او گفت: «ای علی! برای عروسی سوری لازم است»، حضرت سعد که آنجا حضور داشت گفت: ای رسول خدا صلی الله علیه وسلم  من قوچی در خانه دارم و جمعی از انصار چند صاع ذرت آورند، وقتی شب عروسی شد پیامبر صلی الله علیه وسلم  فرمود: چیزی نساز تا مرا ملاقات کنی» سپس روسل خدا صلی الله علیه وسلم  آب خواست و وضو گرفت بعد از آن آب وضو را بر بدن علی علیه السلام  پاشید و فرمود: «اللهم بارک فیهما، و بارک لهما فی ابنائهما».

آنچه بیان شد مهمترین آداب و احکامی بود که اسلام در شب زفاف در مراسم ولیمه عروسی به انجام آن سفارش نموده بود ... پس بر برگزارکنندگان جشن عروسی لازم است جهت تطبیق سنّت در ولیمه و اجراء این آداب در پذیرش دعوت، احکام فوق را در شبهای عروسی و زفاف مراعات کنند.

خداوند متعال یاور کسانی است که مخلصانه عامل و تطبیق‌دهنده شریعت او هستند و دستوراتش را گردن می‌نهند و پایبند احکامش هستد. به راستی او بهترین یاریگر است.

وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین.‏

وآخر دعوانا أن الحمدلله رب العالیمن.‏