اگر مردی زنش را سه طلاق داد ... آیا می تواند رجوع کند؟ اگرشوهر امر کند که پیش خانواده ات برو طلاق به حساب می آید؟ آیا بعد از این می تواند رجوع کند؟

الحمدلله،

در این که مرد زنش را سه طلاق یکجا بدهد تفصیل است: یکی این که سه طلاق را در زمان اوقات متعددی، می دهد و در عدّت یا بعد از اتمام عدّت با نکاح جدید رجوع کند، سپس برای بار دوم طلاقش می دهد و در عدّت و یا با نکاح جدید بعد از پایان عدت رجوع می کند، سپس طلاق سوم را می دهد که با دادن طلاق سوم زن بر او حرام   می شود؛ مگر آن که شوهری دیگر بگیرد و شوهر دوم بعد از آمیزش او را طلاق دهد؛ اما به شرط آن که نکاح از روی میل و رغبت باشد.

 چون الله تعالي می فرماید:« فَإِنْ طَلَّقَهَا فَلا تَحِلُّ لَهُ مِنْ بَعْدُ حَتَّى تَنْكِحَ زَوْجًا غَيْرَهُ » [بقره: 230]

«اگر زن را طلاق داد برایش حلال نیست؛ مگر آن که با شوهری دیگر ازدواج کند»

 علما بر این اجماع کرده اند، و صورت های دیگری به این صورت نزد عموم اهل علم ملحق می شود از آن جمله اینکه به زنش بگوید تو طلاقی، تو طلاقی، تو طلاقی و در این صورتها نظرش تأکید یا فهمیدن نباشد و از آن جمله این که بگوید: تو طلاقی و  طلاقی و طلاقی و امثال این در همه ي این صورتها هر سه طلاق واقع می شوند و رجوع برای مرد حلال نیست؛ مگر آن که زن با شوهری دیگر ازدواج کند و ازدواج از روی علاقه و به دلخواه باشد و شوهر دوم با او آمیزش کند و سپس طلاقش دهد.

 همچنین عایشه رضي الله عنها روایت می کند: زن رفاعة القرظی که شوهرش او را طلاق قطعی و مغلّظه داده بود با عبدالرحمن بن زبیر ازدواج کرد و به پیامبر صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ گفت: که عبدالرحمن با او آمیزش نکرده است؛ پیامبر صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ به او گفت:« أَتُرِيدِينَ أَنْ تَرْجِعِي إِلَى رِفَاعَةَ لَا حَتَّى تَذُوقِي عُسَيْلَتَهُ وَيَذُوقَ عُسَيْلَتَكِ »

« آیا می خواهی دوباره نزد رفاعه برگردی؟ نه مگر آن که تو و او (عبدالرحمن ) همبستر شوید » بخاری(2639)،مسلم(1433)

 از صورتهای طلاق ثلاث یکی این است که مرد سه طلاق را در یک جمله بدهد. مثلاً بگوید تو سه طلاق هستی. در این صورت، جمهور علما می گویند: هر سه طلاق واقع می شود و زن بر شوهرش حرام می گردد؛ مگر آن که بعد از ازدواج با شوهری دیگر نزد او برگردد. جمهور از آیه ي مذکور دلیل می گیرند و از این که عمر بن خطاب رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ سه طلاق را سه تا حساب می کرد.

 گروهی دیگر از علما گفته اند که: یک طلاق به شمار می آید و شوهر در دوران عدّت  می تواند رجوع کند و اگر عدّت تمام شد با نکاح جدید می توان رجوع کند، و از حدیثی استدلال کرده اند که در صحیح مسلم از ابن عباس رضی الله عنهما روایت شده است که گفت: «كَانَ الطَّلَاقُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَأَبِي بَكْرٍ رضي الله عنه وَسَنَتَيْنِ مِنْ خِلَافَةِ عُمَرَ رضي الله عنه طَلَاقُ الثَّلَاثِ وَاحِدَةً فَقَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ رضي الله عنه: إِنَّ النَّاسَ قَدْ اسْتَعْجَلُوا فِي أَمْرٍ قَدْ كَانَتْ لَهُمْ فِيهِ أَنَاةٌ، فَلَوْ أَمْضَيْنَاهُ عَلَيْهِمْ، فَأَمْضَاهُ عَلَيْهِمْ» مسلم(1472)

« طلاق در زمان رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ و دوران ابوبکررَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ و تا دو سال در زمان خلافت عمررَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ به همین صورت بود که سه طلاق یکی بشمار می آمد، آنگاه عمررَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ  گفت: مردم در کاری  شتاب می ورزند که به آن ها مهلت داده شده است. اگر طلاق را واقع کنیم بهتر است، آنگاه بر آنان طلاق را واقع کرد.»

  در روایتی دیگر در مسلم آمده است که ابوالصهباء  به ابن عباس رضی الله عنهما گفت: آیا در زمان پیامبرصَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ و دوران ابوبکر و دو سال از زمان خلافت عمر سه طلاق یکی به حساب نمی آمد؟ ابن عباس رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ گفت: بله و همچنین از حدیثی استدلال کرده اند که امام احمد در مسند با سند جیّد از ابن عباس روایت کرده است: که ابا رکانه همسرش را سه طلاق داد و سپس ناراحت و غمگین شد؛ آنگاه پیامبر صلی الله علیه وسلم همسرش را به او بازگرداند و گفت: یک طلاق به شمار می آید.

آنها این حدیث سابق را بر این حمل کرده اند که دادن سه طلاق با یک کلمه یکی به شمار می آید، تا بین این دو حدیث و آیه کریمه ی مذکور جمع شود، نظر ابن عباس در روایت صحیحی که از او نقل شده همین است و در روایتی دیگر از او نقل شده که قول اکثریت را پذیرفته است و از علی و عبدالرحمن ابن عوف  و زبیر بن عوام رضی الله عنهم روایت شده که آنها سه طلاق با یک کلمه را یک طلاق حساب می کردند. از تابعین محمد بن اسحاق صاحب سیرت و گروهی از علمای متقدمین و متأخرین بر همین عقيده هستند. شیخ الاسلام ابن تیمیه و شاگردش ابن قیمّ رحمۀ الله علیهما همین قول را گفته اند و ما به همین فتوا می دهیم چون به همه ی نصوص عمل می شود و برای مسلمین آسانتر و بهتر است.

اما مسأله دوم: این که شوهر به همسرش بگوید: برو پیش خانواده ات. پاسخ این است: اگر منظور شوهر با گفتن این جمله طلاق باشد یک طلاق واقع می شود و می تواند در زمان عدّه رجوع کند و اگر عدّه ي زن تمام شده با نکاح جدید رجوع کند. اما اگر منظورش طلاق نباشد چیزی بر او واقع نمی گردد و زنش همچنان زن اوست، چون این جمله و امثال آن از کنایات طلاق به شمار می آیند و با کلمات کنایه طلاق واقع نمی شود؛ مگر آنکه نیت فرد همین باشد؛ چون کعب بن مالک انصاری وقتی دستور داده شد که از زنش کناره گیری کند به زنش گفت: (به خانواده ات بپیوند)؛ اما طلاق واقع نشد، چون منظور او طلاق نبود و بلکه او می خواست تا زنش پیش خانواده اش بماند تا زمانی که الله تعالی در مورد او و دو همراهش دستور می دهد؛ چون او به غزوه ي تبوک نرفته بود، كه داستانش در کتابهای سیرت معروف است. بخاري (4418) مسلم (2769)

 همچنین در تفسیر(وَعَلَى الثَّلَاثَةِ الَّذِينَ خُلِّفُوا)[توبه:118] داستان کعب و همراهانش ذکر شده است.

از الله تعالی می خواهم که به من و شما و سایر برادرانمان بینش و آگاهی در دین و پایداری بر آن را عطا نماید و از فتنه های گمراه کننده ما را در امان بدارد.

بی گمان او شنوا و نزدیک است. والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته.

 شیخ ابن باز- مجموع فتاوای ومقالات متنوعة[21/379]

IslamPP.Com