آیا عقل و دین زنان ضعیف است؟

زنان در عرصه مکلف بودن به مسئولیت‌های دینی، خداوند عقلشان را هم‌چون عقل مردان آفریده و استعدادهای فکری و ذهنی و درک و معرفت اشیاء آنها به هیچ‌وجه چیزی از مردان کم ندارد.

بدین صورت زمانی که خداوند قضای نماز ایام قاعدگی را از آنها ساقط گردانیده، همین ساقط گردانیدن به خاطر کامل شدن تکلیف آنها بوده و همان اجر و پاداش عبادت مردان را به دست خواهند آورد.

گاهی شنیده می‌شود که برخی می‌گویند ـ متأسفانه در برخی از کتاب‌ها چنین چیزی را می‌توان یافت ـ «دین و عقل» زنان ناقص است. به دلیل فهم نادرست حدیثی است که امام مسلم آن را روایت نموده است. (شرح المسلم للنوی، ج 2، ص65-60.)

از عبدالله بن عمر رضی الله عنه  روایت شده است: که «... در میان زنانی که عقل و دینشان ناقص است، کسی را به اندازه تو عاقل و اندیشمند ندیده‌ام. زنی گفت: نقصان عقل و دین چگونه است؟ گفت: دلیل ناقص بودن عقلشان آن است که شهادت دو نفرشان به اندازه شهادت یک مرد است و دلیل نقصان دین آنها هم این است که روزهایی را (در ماه) نماز نمی‌خوانند و گاهی روزهایی از ماه رمضان را هم روزه نمی‌گیرند».

لازم به توضیح است که: این قضیه به خلقت و آفرینش زنان و حکمت خداوند برمی‌گردد و در این مورد زنان هیچ‌گونه تقصیری ندارند و گناهی متوجه آنها نیست؛ زیرا خداوند خود آنان را به نوعی آفریده که دچار قاعدگی می‌شوند و هرگاه که دچار این عذر بشوند براساس هدایت شریعت اسلام است که از خواندن نماز و گرفتن روزه خودداری می‌نمایند. و در ارتباط با شهادت و گواهی دادن آنها به این دلیل دو نفر زن شهادتشان به اندازه شهادت یک مرد است که غالباً از نیروی احساسات و عاطفه بیشتر و تجارب اجتماعی و اقتصادی کمتری برخوردارند.

از طرف دیگر مقصود از نقص عقل زنان، نقص و عیب جسمی مادی و خلقتی نیست؛ بلکه هم‌چنان که گفته شد، به خاطر غلبه روحیه احساسی و عاطفی و کمبود تجربه و عدم خبرگی او در زمینه مسائل اجتماعی بیشتر آنهاست و به همین خاطر برای تکمیل ضعف آگاهی و غلبه بر عاطفه به خانمی دیگر نیاز پیدا می‌نماید، تا مسائلی را که روی داده و قرار است در مورد آن شهادت بدهد، به او یادآوری نماید. خداوند متعال می‌فرماید:

« أَنْ تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَى )(البقره / 282)

«تا اگر یکی از آنها دچار اشتباه شد، آن یکی او را یادآوری نماید».

اما نقصان دین در این‌جا به خاطر عارض شدن «حیض و نفاس» است که به خاطر آنها نمی‌تواند همگام با مردان به عبادت بپردازد. در واقع این نقص، نقصی و کمبود به آن معنا که مورد نظر بعضی است به شمار نمی‌آید؛ زیرا اراده آفریدگار است و زنان را در آن تقصیری نیست.

در واقع این حدیث آنها را ترغیب می‌نماید تا در ایامی که دچار قاعدگی نیستند آن کمبود زنان قاعدگی را به وسیله ذکر و دعا و نماز مستحب و کارهای خیر و خدمت جبران نمایند. و در واقع می‌توان زنان را در حال قاعدگی که نماز نمی‌خوانند و روزه نمی‌گیرند، به نرفتن بیمار به نماز جماعت و واجب نبودن نماز جمعه به مسافران و بیماران تشبیه کرد. از طرف دیگر زنان براساس تکلیف شرعی است که در آن ایام نماز و روزه را ترک می‌کنند و در واقع نماز و روزه در آن مدت بر آنها حرام است و تکلیفی متوجه آنها نیست و طوری نیست که با میل و اختیار خود آنها را ترک کرده باشند.

هیئت دائمی افتا کشور سعودی در خصوص حدیث فوق چنین اظهار نظر کرده اند:

" شريعت اسلامي جايگاه زن را بالا برده و آن را در جايي كه شايسته ي آن است قرار داده تا اين گونه از كرامتش پاسداري نمايد. شريعت، شوهر و وليّ زن را مكلفنمو ده تا مخارج او را تامين كنند و به خوبي از او سرپرستي نمايند و به نيكويي با او رفتار شود. خداوند متعال مي فرمايد: «وعاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ » النساء-19 « و با آنان به شايستگى رفتار كنيد. »

از پيامبرصَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ  روايت است كه فرمود:« خَيْرُكُمْ خَيْرُكُمْ لأَهْلِهِ، وَأَنَا خَيْرُكُمْ لأَهْلِى » ترمذی (3895) وابن ماجه (1977)

«بهترين شما كساني هستند كه از نظر رفتار و اخلاق و مهرباني با زنانشان بهترين باشند و من ازهمه يشمارفتار بهتري با خانواده ام دارم.»

اسلام همه حقوق و تصرفات شرعي را كه مناسب با شخصيت زن است به زن داده، چنانكه خداوند مي فرمايد: « وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ» البقره-228« و زنان از همچون حقى كه [شوهران ] به طور شايسته بر آنان دارند، بر خور دارند و مردان بر آنان [به مرتبتى ] برترى دارند و خداوند پيروزمند فرزانه است »

يعني در معاملات مختلف از قبيل خريد و فروش و صلح و وكالت و عاريت و وديعه و.... مانند مردان هستند. همچنين عباداتي كه مناسب زن است بر زن واجب گردانيده مانند: طهارت، نماز، روزه، زكات و حج.

اما شريعت اسلامي در ارث سهميه زن را نصف سهميه مرد قرار داده است؛ چون زن مكلف نيست كه مخارج خود و خانه و فرزندانش را بپردازد، بلكه اين مرد است كه به تهيه اين هزينه ها مكلف گرديده است.

 همچنين در شريعت اسلامي شهادت دو زن برابر با شهادت يك مرد است؛ اما فقط در بعضي موارد؛ زيرا طبعاً زن دچار فراموشي مي شود، زيرا در معرض عادت ماهيانه، حاملگي، وضع حمل و تربيت فرزندان قرار دارد و همه اين موارد خاطر او را مشغول مي كند از اين رو شريعت مي گويد: بايد دو زن باشند كه شهادت دهند، تا بهتر و دقيقتر شهادت دهند. اما در امور ويژه زنان شهادت يك زن كفايت مي كند مانند رضاع، عيب هاي نكاح و غيره.

زن و مرد در پاداش در برابر ايمان و عمل صالح و حيات طيبه در دنيا و پاداش فراوان در آخرت برابر هستند؛ خداوند متعال مي فرمايد:« مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ» [النحل-97]« هر كس در حالى كه مؤمن است كار شايسته انجام دهد، مرد باشد يا زن، او را به زندگانى اى پاك زنده مى داريم و پاداششان را به [حسب ] نيكوترين آنچه مى كردند، به آنان مى دهيم (97) »

 پس زن حقوقي دارد و واجبات و وظايفي بر عهده او هست، همانطور كه مرد از يك سو حقوقي دارد و از سوي ديگر واجباتي بر او هست، و كارهايي هست كه مناسب مردان مي باشند و منوط به مردان است، چنان كه اموري هست كه مناسب زنان مي باشند و منوط به زنان است."

و بالله التوفيق، و صلي الله علي محمد و آله و صحبه و سلم.

فتاوي اللجنة الدائمة للبحوث العلمية و الإفتاء(17/6- 8)

 وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین.‏

وآخر دعوانا أن الحمدلله رب العالیمن.‏