در مورد حقوق والدين برايم معلومات کافي ارسال نماييد که مشرح باشد.

الحمدلله،

والدين سبب وجود آدمي هستند، و هر دوي آنان براي تربيت فرزندان و آسايش آنان زحمت مي کشند، خداوند متعال نيکي در حق والدين رابر بندگانش واجب نموده و در اين رابطه مي فرمايد: {وقضى ربك ألا تعبدوا إلا إياه وبالوالدين إحسانًا} [اسراء: 23] يعني»: و پروردگار تو مقرر كرد كه جز او را مپرستيد و به پدر و مادر [خود] احسان كنيد. «

همچنين مي فرمايد: {واعبدوا الله ولا تشركوا به شيئًا وبالوالدين إحسانًا} [نساء: 36] يعني: «و خدا را بپرستيد و چيزى را با او شريك مگردانيد و به پدر و مادر احسان كنيد«.

باز خداوند متعال مي فرمايد: {ووصينا الإنسان بوالديه حملته أمه وهنًا على وهن وفصاله في عامين أن اشكر لي ولوالديك إلى المصير} [لقمان: 14] يعني: «و انسان را در باره پدر و مادرش سفارش كرديم مادرش به او باردار شد سستى بر روى سستى و از شير باز گرفتنش در دو سال است [آرى به او سفارش كرديم] كه شكرگزار من و پدر و مادرت باش كه بازگشت [همه] به سوى من است«.

و نيز: {ووصينا الإنسان بوالديه إحسانًا حملته أمه كرهًا ووضعته كرهًا وحمله وفصاله ثلاثون شهرًا} [احقاف: 15] يعني: «و انسان را [نسبت] به پدر و مادرش به احسان سفارش كرديم مادرش با تحمل رنج به او باردار شد و با تحمل رنج او را به دنيا آورد و باربرداشتن و از شيرگرفتن او سى ماه است«.

و پيامبر صلى الله عليه و سلم بر نيکي با والدين تأكيد نموده، او صلى الله عليه و سلم فرموده اند: (من سرَّه أن يمَدَّ له في عمره (أي يُبارك له فيه) ويزاد في رزقه؛ فليَبرَّ والديه، وليصل رحمه) [احمد] يعني: « آنکه خوش دارد که عمرش دراز شود و روزيش بسيار؛ با والدينش نيکي کند و پيوند خويشان بدارد.»

همچنين آن حضرت صلى الله عليه و سلم فرمود: (رغم أنفه (أي أصابه الذل والخزي) ثم رغم أنفه، ثم رغم أنفه).
قيل: من يا رسول الله؟ قال: (من أدرك والديه عند الكبر؛ أحدهما أو كليهما، ثم لم يدخل الجنة) [مسلم] يعني: «آن حضرت صلي الله عليه و سلم فرمود:خوار و ذليل شود، خوار و ذليل شود، خوار و ذليل شود.
پرسيدند چه کسي يا رسول الله صلي الله عليه و سلم؟
فرمود: کسي که والدنش را در وقت پيري دريابد، يکي يا هردو را، ولي وارد بهشت نشود.»

بنابراين بر هر مسلماني واجب است که با والدينش نيکي نموده و با آنان خوشرفتار باشد، و از جمله آداب رفتار با والدين:

دوست داشتن و با شفقت بودن با آنها:

مسلمان بايد بداند که والدينش ارج و حمت بسياري دارند، زيرا در راه آسايش او زحمت و سختي بسياري را تحمل نموده اند، و او هر چند زحمت و تلاش بسياري بکشد نمي تواند حتي جزءي از زحمات آنها را جبران کند.

مردي نزد پيامبر صلى الله عليه وسلم آمد و گفت: يا رسول الله، من مادرم را بر روي شانه ام فرسنگ ها در شدت گرما حمل کردم، آيا من شکرانه ي زحمات او را بجا آورده ام؟ پيامبر صلى الله عليه و سلم فرمود: (لعله أن يكون لطلقة واحدة (يعني طلقة واحدة من آلام الولادة) يعني: «شايد بتواند پاسخ يکي از دردهاي زايمان او باشد.»

همچنين پيامبر صلى الله عليه وسلم مي فرمايد: (من أرضى والديه فقد أرضى الله، ومن أسخط والديه فقد أسخط الله) [بخاري در "الأدب المفرد"] يعني: «آنکه والدينش را راضي نمايد، خداوند را راضي کرده و آنکه والدينش را ناخشنود سازد، خداوند را ناخوشنود کرده است.»

اطاعت از آنان:
فرد مسلمان در همه حال مطيع اوامر والدينش مي باشد، مگر اينکه او را به نافرماني خداوند وادار نمايند، که قطعا در اين حالت نبايد از هيچ مخلوقي در انجام نافرماني خدا اطاعت شود.

سرپرستي آنان:

مسلمان نگهداري از والدينش را بر عهده دارد، نفقه ي آنها بر عهده ي او مي باشد. به آنها غذا بدهد و لباس بپوشاند، تا از رضاي خداوند بهره مند گردد.

اگر فرزند صاحب دارايي باشد و والدين به آن احتياج داشته بر وي واجب است تا برايشان خرج کند. مردي پيش پيامبر صلى الله عليه و سلم آمد و گفت: يا رسول الله صلي الله عليه و سلم من صاحب مال و اولادي هستم و پدرم مي خواهد مال مرا از من بگيرد. پيامبر صلى الله عليه و سلم به او فرمود: (أنت ومالك لأبيك) يعني: «تو و مالت ازآن پدرت هستي.» [ابن ماجه]

نيکي کردن به آنها:

مسلمان به نيکي کردن در حق والدين مشتاق است، حتي اگر آنها کافر باشند، اسماء دختر ابو بکر -رضي الله عنها- گفت: (در اسلام آوردن) بر مادرم پيشي گرفتم، در حالي که او -در دوران قريش- مشرک بود. گفتم: يا رسول الله، (در اسلام) بر مادرم پيشي گرفتم، در حالي که او همچنان بر دين خودش است، آيا با مادرم در ارتباط باشم؟ پيامبر صلى الله عليه و سلم فرمود: (نعم، صلى أُمَّك) [مسلم] يعني: «آري، با او پيوند نگه دار.»

هنگامي که سعد بن ابي وقاص مسلمان شد، مادرش از غذا خوردن و آشاميدن امتناع کرد تا شايد سعد از دينش بر گردد. اما او بر ايمان به خدا اصرار داشت. او از اطاعت مادرش در نافرماني نسبت به خداوند روي گرداند، و به او گفت: اي مادر بدان که به خدا اگر هزار نفس داشته باشي و هرکدام يک يک از وجودت خارج شودف از دين خود دست بر نمي دارم. اگر خواستي چيزي بخور و اگر نخواستي نخور. خداوند عزوجل در قرآن کريم در اين باره فرمود: {وإن جاهداك على أن تشرك بي ما ليس لك به علم فلا تطعهما وصاحبهما في الدنيا معروفًا} [لقمان:15] يعني: « و اگر تو را وادارند تا در باره چيزى كه تو را بدان دانشى نيست به من شرك ورزى از آنان فرمان مبر و[لى] در دنيا به خوبى با آنان معاشرت كن.»

مراعات احساسات آنان:

فرد مسلماناز هرکاري که موجب بي احترامي به والدينش گردد، دوري مي کند حتي اگر چيز جزئي و ناچيزي باشد، مثلاً گفتن کلمه ي "اف= واي بر شما". خداوند متعال مي فرمايد: {فلا تقل لهما أف ولا تنهرهما وقل لهما قولاً كريمًا} [اسراء: 23] يعني: « آنها [حتى] اوف مگو و به آنان پرخاش مكن و با آنها سخنى شايسته بگوى.»

آنان را به اسمشان صدا مکن:

وقتي فرزندي والدينش را صدا مي زند، مي گويد: پدر! يا مادرم! آنها را به اسم شان صدا نمي زند. حضرت ابوهريره رضي الله عنه دو مرد را با هم ديد و از آنان پرسيد که با هم چه نسبتي دارند؟ يکي از آنان گفت: او پدرم است. ابوهريره رضي الله عنه گفت: او را به اسمش صدا مکن و جلوتر از او راه مرو و پيش از منشين. [بخاري در "الأدب المفرد["

هنگام برچا بودن آنان ننشيند، و در راه رفتن از آنان پيش نيفتد:

از ادب بدور است که فرزند بنشيند و والدينش سرپا ايستاده باشند يا پايش را در حالي که مقابل او نشسته اند دراز نمايد و ...
لازم است که در حضور آن ها ادب را مراعات نموده و در برابرشان فروتن باشد. خداوند تعالي مي فرمايد: {واخفض لهما جناح الذل من الرحمة وقل رب ارحمهما كما ربياني صغيرًا} [اسراء: 24] يعني: « و از سر مهربانى بال فروتنى بر آنان بگستر و بگو پروردگارا آن دو را رحمت كن چنانكه مرا در خردى پروردند.»

اجازه داشتن از آنها براي رفتن به جهاد:

اگر جهاد فرض کفايه باشد، چنين اجازه اي لازم مي شود. پيامبر صلى الله عليه و سلم به مردي که مي خواست به جهاد برود، فرمود: «آيا والدينت در قيد حيات هستند؟»
پاسخ داد: بلي.
آنگاه پيامبر صلى الله عليه و سلم از او پرسيد که آن دو بدينکار رخصت داده اند يا خير؟
مرد گفت: خير.
پيامبر خدا صلى الله عليه و سلم فرمود: (فارجع فاستأذنهما؛ فإن أذِنا لك، وإلا فبرَّهما) يعني: «برو و از آن ها اجازه بگير. اگر اجازه ات دادند، وگرنه با آنان نيکي گزين.» [احمد]
ولي اگر جهاد فرض عين باشد، مانند دشمني که به سرزمين حمله کرده باشد احتياج به شرط اجازه ي آنها ندارد.

همسر و فرزندانش را بر آنها برتري ندهد:

أخبر پيامبر صلى الله عليه و سلم از سه نفري که در بيابان مي گشتند براي ما حکايت مي فرمايد که براي سپري کردن شب وارد غاري شدند. وقتي وارد آن شدند، ناگهان صخره ي بزرگي از کوه سرازير گرديده و آستانه ي غار بسته شد. هرچقدر سعي کردند تا تخته سنگ را جابجا نمايند نتوانستند. مطمئن شدند که در همانجا هلاک خواهند شد. انديشه نمودند تا هرکدام خداوند سبحان را بخواند و از خدا بخواهد که به برکت اعمال نيکش، آنان را نجات دهد.

يکي از آنان گفت: بار خدايا من پدر و مادري داشتم که پيرو فرتوت بودند و قبل از ايشان هيچيک از اعضاي خانواده، و خدمتگاران را سيرآب نمي کردم، روزي در جستجوي درخت دور رفتم و زماني بازگشتم که آن دو بخواب رفته بودند، من سهم شيرشان را دوشيدم، چون ديدم که آنها به خواب رفته اند، روا ندانستم که آن ها را از خواب بيدار کنم و يا يکي از اعضاي خانواده و خدمتگزارانم را شير بنوشانم، من همچنان صبر کردم که آنها بيدار شوند، و قدح هم در دستم بود تا لحظه اي که صبح دميد، در حاليکه کودکانم در پيش پايم از گرسنگي جزع و فزع مي کردند. پس آنها از خواب بيدار شده و سهم شير خود را نوشيدند. خدايا اگر اين کار را برايت کردم ما را از اين مشکل نجات ده.

سپس هرکدام اعمال نيک خود را بيان داشته و دعا کردند و صخره از دم غار به کنار رفت و آن ها به فضل اين فرزند نيکوکار و رفتار نيکويي که دوستانش داشته اند از غار بيرون آمده و نجات يافتند.» (متفق عليه)

به اين ترتيب فرد مسلمان پدرش را بر زن و فرزندان مقدم مي شمارد، و با اين شيوه ي رفتار به الگويي براي زن و فرزندانش در نيکي در حق والدين تبديل مي گردد. تا اينکه وقتي او و همسرش هر دو پير شدند، فرزندانشان با آنان نيکو رفتار کنند همچنان که پدراشان با والدينش نيک رفتار نموده است. روايت مي شود که پيامبر صلى الله عليه و سلم فرموده اند: (بروا آباءكم تَبركُم أبناؤكم) [طبراني] يعني: «با والدينتان نيکي کنيد تا فرزندانتان با شما نيکي کنند.»

دعاء براي آنان در زمان حيات و پس از مردن ايشان:

انسان مسلمان در زمان حيات والدينش و پس از وفات آنان تا مي تواند برايشان دعا مي کند. در قرآن کريم درباره ي حضرت نوح -عليه السلام- بدينگونه بيان شده است: {رب اغفر لي ولوالدي ولمن دخل بيتي مؤمنًا وللمؤمنين والمؤمنات} [نوح: 28] يعني: «پروردگارا بر من و پدر و مادرم و هر مؤمنى كه در سرايم درآيد و بر مردان و زنان با ايمان ببخشاى.»

پيامبر خدا صلى الله عليه و سلم مي فرمايد: (إذا مات الإنسان انقطع عمله إلا من ثلاثة: إلا من صدقة جارية، أو علم ينتفع به، أو ولد صالح يدعو له) [مسلم] يعني: «چون انسان بميرد، عمل او قطع مي شود، جز در سه چيز:
صدقه اي که جاري باشد.
يا عملي که از آن سود برند.
يا فرزند صالحي که براي او دعا کند.»

انسان مسلمان براي والدينش طلب آمرزش نموده و بدهي و نذرهايشان را از طرف آنان به جا مي آورد. قرآن مي خواند و پاداش آن را به آنان هديه مي کند و به جاي آن ها صدقه داده و از ديگر کارهاي نيک براي احسان با والدين فرونمي گزارد.

احسان و نيکي با دوستان پدر و مادر پس از وفاتشان:
فرد مسلمان با دوستان والدينش پيوند مي دارد و به آنان سرمي زند و به نيکي رفتار مي نمايد، همانطور که والدينش عمل نموده بوده اند. رسول خدا صلى الله عليه و سلم مي فرمايد: (فمن أحبَّ أن يصِلَ أباه في قبره فليصلْ إخوان أبيه من بعده) [ابن حبَّان و ابو يعلي] يعني: «آنکه دوست دارد با پدرش در قبر صله و پيوند نگاه دارد، حتماً بايد با دوستان پدرش در زمان وفات او پيوند و صله بجاي آورد.»
آن حضرت صلى الله عليه و سلم فرموده است: (إن أَبَرَّ البِرِّ صِلَةُ الرجل أَهْلَ وُدِّ أبيه) [مسلم] يعني: «از بهترين نيکي ها اينست که شخص رابطه اش را با دوستان پدرش حفظ نمايد.»

با اين اوصاف هر مسلماني مي کوشد والدينش را خرسند و راضي نگاه دارد و رضايت خداوند عزوجل را در رضايت آن دو مي بيند.

والله اعلم

وصلی الله وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین

سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت

IslamPP.Com