در شهر «جدة» منزلي خريده ام و آن را به اسم پسر بزرگترم كرده ام كه اين مشخصات در چكي كه ضميمه‌ي سؤال است نوشته شده، لطفاً در مورد سؤال بنده نظر خود را اعلام داريد؟ آيا يك نفر از نظر شرعي اجازه دارد به يكي از فرزندانش احسان كند و ديگران را محروم كند؟

الحمدلله،

پس از بررسي  تحقيق استفتاء و مشاهده ي چك و مندرجات آن به شما اينگونه پاسخ مي‌دهيم يا همانگونه كه در چك شماره‌ي (200) مورخه‌ي 29/03/1391هـ ، شهرستان «جدة» مرقوم شده كه منزلي را با مساحت و حدود مشخص در مقابل 6200 ريال سعودي خريده ايد و به اسم پسرت احمد ثبت كرده ايد، بنا بر مطالب فوق و مورد سؤال شما احمد را بر بقيه‌ي فرزندان خود ترجيح داده‌ايد و اين كار ناجايز است، بلكه از نظر شرعي بايد تمام فرزندان را به يك نسبت مورد احسان و هديه قرار دهيد، برتري يكي از فرزندان از بين بقيه جايز نيست مگر با مجوّز شرعي؛ كه مثلاً يكي از فرزندان فلج باشد شما مي‌توانيد ايشان را در احسان و هديه دادن از بين بقيه‌ي فرزندان بنابه عذري كه دارد ترجيح دهيد، يا يكي از فرزندان عائله اش زياد باشد يا مشغول تحصيل علم باشد؛ اگر شما مي‌خواهيد از بين فرزندان به يكي در آنها هديه ندهيد چون فردي فاسق و اهل بدعت است يا هديه‌ي شما را در مسير معصيت خداوند بكار مي‌گيرد، از نظر شرعي مي‌توانيد به او هديه ندهيد.

دليل بر لازم بودن رعايت مساوات بين فرزندان روايتي است كه نعمان بن بشير نقل مي‌كند و مي‌گويد: پدرم قسمتي از سرمايه‌اش را به من هديه نمود، مادرم «عُمْرَةُ بنتُ رَوَاحة» به پدرم گفتند: من راضي نمي‌شوم مگر اينكه شخص رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ  را بر اين قضيه گواه بگيري، پدرم نزد رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ  رفتند تا او را بر اين موضوع گواه بگيرد، رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ از پدرم پرسيدند «افعلتَ هذا بِوَلَدِكَ كُلِّهم؟» آيا به همه فرزندانت هديه داده‌اي» پدرم گفت نه، رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فرموند: «اتقُوالله و اعْدِلُوا بين أولادكم» «از خداوند بترسيد و بين فرزندانتان عدالت برقرار كنيد» نعمان رضی الله عنه گويد: پدرم برگشت و هديه را از من پس گرفت؛ در روايتي آمده كه رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فرمودند: «فَارْدُدْه» و در لفظي آمده «فَأَرْجِعْهُ» و در لفظي آمده «لاتُشْهِد ْنِي علي جَوْرٍ» «مرا بر ظلم گواه مگير» و در لفظي آمده «فَأَشْهِدْ عَلي هذا غيري»  «ديگري را بر اين موضوع گواه بگير» بخاري (2586، 2587، 2650)، مسلم‌(1622)

 و در لفظي آمده «سَوِّ بَيْنَهُمْ» بين فرزندان مساوات را رعايت كن».(احمد 4/268، 276)

اين حديث بر حرمت دلالت مي‌كند؛ زيرا چنين عملي «جَوُر» ناميده شده است و رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ  امر نمود تا آن را برگرداند، و از گواه شدن بر آن امتناع ورزيد، بايد توجه نمود ظلم حرام است، امر رسول الله بر رد كردن هديه دلالت بر وجب مي‌كند، و واجب بودن مساوات بين فرزندان، اما اگر شخصي بين فرزندان برتري قايل شد و بعضي را بر بعضي ديگر ترجيح داد در صورت مجوز شرعي (كه يكي از بيمار يا طالب يا داراي اهل و اولاد زياد بود) اين امر جايز است.

 در اين مورد از امام احمد مطلبي نقل شده است كه دلالت بر جواز مي‌كند، ايشان در تخصيص بعضي از فرزندان بر بعضي ديگر در مسئله‌ي وقف گرفته‌اند: اگر از روي نياز باشد اشكالي ندارد، اما بدون هيچ موردي بين فرزندان امتياز قايل شدن را نمي‌پسندم، بايد دانست كه هديه دادن به فرزندان مانند وقف كردن چيزي بر آنان است كه حكم هر دو يكي است. مراجعه کن: «المغنی» ابن قدامه (5/388)

و صلي الله نبينا محمد و آله و صحبه و سلم.

فتاواي انجمن دايمي مباحث علمي و افتا (16/192-194)

 IslamPP.Com