سوال- به خواستگاری دختری رفتم، خانواده ی او به من قول مثبت دادند و موافقت خود را نسبت به این موضوع اعلام کردند. به همین مناسبت مراسم جشنی ترتیب دادیم و اقوام و دوستان را دعوت کردیم و خواستگاری را اعلام نمودیم، فاتحه خواندیم و حمد و ثنای خدا را به جا آوردیم و به شادی و سرور پرداختیم. حال سوال من این است که آیا این توافق و اعلان خواستگاری از نظر شرعی به عنوان ازدواج و نکاح به حساب نمی آید تا اینکه مجاز باشیم که با نامزد خلوت نمایم؟به ویژه شرایط کنونی من اجازه نمی دهد که عقد رسمی را انجام دهم و در دفتر ثبت اسناد آن را ثبت رسانم؟

جواب: خواستگاری از نظر لغوی و عرفی و شرعی چیزی غیر از ازدواج و نکاح است . خواستگاری مقدمه ای برای ازدواج است. همه ی فرهنگ لغت ها میان دو کلمه ی خواستگاری و ازدواج فرق می گذارند. عرف، میان مرد خواستگار و مرد متأهل فرق گذاشته و شریعت هم میان آن دو تفاوت آشکاری قائل است. خواستگاری چیزی بیشتر از اعلام میل و رغبت نسبت به ازدواج با زن معین و مشخص نیست، ولی ازدواج پیمانی محکم و عهد و میثاق استواری است که حدود و شرایط و حقوق و آثاری بر آن مترتب است.

قرآن راجع به این دو موضوع تعبیر خاص خود را دارد. در ارتباط با زنانی که شوهرانشان فوت کرده می فرماید:

(وَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا عَرَّضْتُم بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّسَاء أَوْ أَكْنَنتُمْ فِي أَنفُسِكُمْ عَلِمَ اللّهُ أَنَّكُمْ سَتَذْكُرُونَهُنَّ وَلَكِن لاَّ تُوَاعِدُوهُنَّ سِرّاً إِلاَّ أَن تَقُولُواْ قَوْلاً مَّعْرُوفاً وَلاَ تَعْزِمُواْ عُقْدَةَ النِّكَاحِ حَتَّىَ يَبْلُغَ الْكِتَابُ أَجَلَهُ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ يَعْلَمُ مَا فِي أَنفُسِكُمْ فَاحْذَرُوهُ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ غَفُورٌ حَلِيمٌ )بقره/235

«و گناهي بر شما ( مردان ) نيست كه به طور كنايه از زناني ( كه شوهرانشان فوت كرده‌اند و در عدّه بسر مي‌برند ) خواستگاري كنيد ، و يا در دل خود تصميم بر اين كار را بگيريد ( بدون اين كه آن را اظهار نمائيد ) ، خداوند مي‌دانست شما آنان را ياد خواهيد كرد ( و اين گرايش فطري مردان نسبت به زنان است و خداوند با خواسته طبيعي شما به شكل معقول مخالف نيست ) ولي به آنان پنهاني وعده زناشوئي ندهيد ، مگر اين كه به طرز پسنديده‌اي ( و به طور كنايه ) اظهار كنيد ( امّا در همه حال ) اقدام به ازدواج ننمائيد تا عدّه آنان بسر آيد ، و بدانيد كه خداوند آنچه را در دل داريد مي‌داند ، پس از ( مخالفت فرمان ) او خويشتن را برحذر داريد و بدانيد كه بيگمان خداوند بس آمرزنده و شكيبا است ( و در مجازات بندگان شتاب نمي‌كند ) .)

اعلام و انتشار خواستگاری هر اندازه قوی تر و بیشتر هم باشد، چیزی جز تثبیت و تحکیم آن را نخواهد رساند، و خواستگاری هر نوع که باشد حقی را برای داماد[خواستگار] ایجاد نخواهد رساند، جز اینکه آن دختر را برای خود انتخاب کرده و خواستگاری از او را برای دیگران از نظر شریعت ممنوع و حرام ساخته است. در حدیث آمده است:

«نباید هیچ یک از شما، نامزد برادر دینی خود را خواستگاری کند.»

نکته ی مهم و قابل توجه این است که نامزد و خواستگار قبل از اجرای عقد ازدواج شرعی میان ان دو، دو نفر بیگانه به شمار می آیند، و جز با عقد ازدواج صحیح شرعی، آن دو وارد دایره ی زوجیت و همسری نخواهند شد. رکن اساسی در عقد ازدواج همان ایجاب و قبول است، و تا زمانی که عقد اجرا نشود، و ایجاب و قبول انجام نگیرد،ازدواج هم نه در عرف و نه در شرع و نه در قانون حاصل نخواهد شد، و دختر کماکان برای خواستگار بیگانه تلقی می شود، و خلوت و مسافرت آن دو با هم بدون وجود یکی از محارم دختر مانند پدر یا برادرش قطعا" جایز نیست.

از لحاظشرعی، هرگاه شوهر، همسر خود را پیش از اینکه با او نزدیکی کرده باشد، رها کند نصف مهریه ی همسر بر شوهر واجب می گردد، به دلیل قول خداوند متعال که می فرماید:

(وَإِن طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِن قَبْلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ وَقَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِيضَةً فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ إَلاَّ أَن يَعْفُونَ أَوْ يَعْفُوَ الَّذِي بِيَدِهِ عُقْدَةُ النِّكَاحِ)بقره/237

«و اگر زنان را پيش از آن كه با آنان تماس بگيريد ( و آميزش جنسي بنمائيد ) طلاق داديد ، در حالي كه مهريّه‌اي براي آنان تعيين نموده‌ايد ، ( لازم است ) نصف آنچه را كه تعيين كرده‌ايد ( به آنان بدهيد ) مگر اين كه آنان ( حق خود را ) ببخشند و يا ( اگر صغير و يا سفيه هستند ، ولي آنان ، يعني ) آن كس كه عقد ازدواج در دست او است ، آن را ببخشد.»

ولی هرگاه خواستگار بعد از مدتی کوتاه، یا طولانی نامزد خود را ترک کند به جز سرزنشهای اخلاقی و فرهنگی کیفر و توبیخ دیگری بر او لازم نمی آید. در این صورت، چگونه ممکن است هر آنچه برای کسی که همسرش را عقد کرده مباح است، برای کسی که فقط خواستگاری را انجام داده است، به طور یکسان مباح باشد؟

سفارش من به سوال کننده ی محترم این است که برای عقد نکاح نامزد خود شتاب ورزد، و فقط بدین وسیله آنچه را که سوال کرده است برای او مباح می گردد، و اگر شرایط وی اجازه ی چنین کاری را به او نمی دهد، شایسته است که به خاطر حفظ دین و شخصیت خودش، عواطف و احساسات خود را کنترل کند و نفس سرکش را به وسیله ی تقوی مهار کند؛ زیرا، هر کاری که با حرام شروع شود، خیر و برکتی در آن نیست.

همچنین، به پدران و اولیا اکیدا" سفارش می کنم که در ارتباط با مسائل دخترانشان با بصیرت و آگاهی عمل کنند، و زیر لوای خواستگاری راجع به مسائل دیگر کوتاهی و اهمال نورزند، سهل انگاری و کوتاهی در آغاز کار چه بسا موجب عواقب وخیم گردد.

پایبندی به حدود و قوانین الهی برازنده ی هر مسلمانی است:

(وَمَن يَتَعَدَّ حُدُودَ اللّهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ)بقره/229

«و هركس از حدود و مرزهاي ( اوامر و نواهي ) الهي تجاوز كند ( ستمگر بوده و ) بي‌گمان اين چنين كساني ستمگرند ( و به خود و به جامعه‌اي كه در آن زندگي مي‌كنند ستم مي‌نمايند ) .»

(وَمَن يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَخْشَ اللَّهَ وَيَتَّقْهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ ‏)نور/52

«و هركس از خدا و پيغمبرش پيروي كند و از خدا بترسد و از ( مخالفت فرمان ) او بپرهيزد ، اين چنين كساني ( به رضايت و محبّت خدا و نعيم بهشت و خير مطلق دست يافتگان و ) به مقصود خود رسيدگانند .»

_______________________

دیدگاههای فقهی معاصر

نویسنده: دکتر یوسف قرضاوی

مترجم: احمد نعمتی

انشارات: نشر احسان 1380