نفقات (مخارج)

بسم الله الرحمن الرحیم

 1- تعريف نفقه: نفقه عبارت است از طعام، پوشاك و مسكن كه به كسانى كه تحت تكفل هستند، داده مى‏شوند.

 2- نفقه بر چه كسى واجب است؟

 نفقه براى شش صنف واجب است:

 1- نفقه همسر بر شوهر واجب است، همسر خواه واقعى و حقيقى باشد، مانند، منكوحه در قيد نكاح يا حكمى باشد مانند مطلقه به طلاق رجعى در ايام عده. رسول اللّه صلی الله علیه وسلم مى‏فرمايد: «أَلاَ وَإِنَّ حَقَّهُنَّ عَلَيْكُمْ أَنْ تُحْسِنُوا إِلَيْهِنَّ فِى كِسْوَتِهِنَّ وَطَعَامِهِنَّ». «آگاه باشيد، آنان بر شما حق دارند، و شما بايد لباس و طعام آنان را با حسن و خوبى بدهيد». (ترمذي).

 2- مطلقه به طلاق بائن، اگر حامله است نفقه‏اش در ايام عدت بر شوهر واجب است. خداوند مى‏فرمايد: «وَإِنْ كُنَّ أُولَاتِ حَمْلٍ فَأَنْفِقُوا عَلَيْهِنَّ حَتَّى يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ» (الطلاق: 6). «اگر زنان (مطلقه به طلاق بائن) حامله هستند. تا زمان وضع حمل بر آنان‏ انفاق كنيد».

 3- نفقه والدين بر عهده فرزندان است، خداوند مى‏فرمايد: «وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا » (البقرة: 83). و رسول اللّه صلی الله علیه وسلم در پاسخ به سؤال كسى كه پرسيد، چه كسانى‏ شايسته‏تراند، كه به آنان انفاق شود؟ فرمود: «أُمُّكُ. ثَلَاثًا» ثُمَّ قالَ: أَبُوكَ» (متفق عليه). «سه بار فرمود: مادرت و بار چهارم فرمود: پدرت».

 4- نفقه فرزندان نابالغ بر عهده پدر است. خداوند مى‏فرمايد، «وَارْزُقُوهُمْ فِيهَا وَاكْسُوهُمْ وَقُولُوا لَهُمْ قَوْلًا مَعْرُوفًا »(النساء: 5). «فرزندانتان را طعام و پوشاك بدهيد و براى آنان سخن نيكو بگوئيد». رسول‏اللّه مى‏فرمايد: «وَيَقُولُ الاِبْنُ أَطْعِمْنِى، إِلَى مَنْ تَدَعُنِى». (احمد و دار قطنى). «فرزند مى‏گويد: به من طعام بده مرا به چه كسانى رها مى‏كنى».

 5- نفقه خادم بر عهده مخدوم و آقا است. رسول‏اللّه صلی الله علیه وسلم مى‏فرمايد: «لِلْمَمْلُوكِ طَعَامُهُ وَكِسْوَتُهُ بِالْمَعْرُوفِ وَلاَ يُكَلَّفُ مِنَ الْعَمَلِ مَا لاَ يُطِيقُ». (مسلم). «مملوك و خادم حق‏ طعام و پوشاك را دارد، مولى و آقا به نحو شايسته بايد طعام و پوشاك وى را داده و كارى برتر از توان او به او نسپارد».

 6- نفقه چهارپايان و حيوانات بر عهده مالك آنها است. رسول‏اللّه صلی الله علیه وسلم مى‏فرمايد: «دَخَلَتِ النَّارَ امْرَأَةٌ فِى هِرَّةٍ حَبَسَتْها حَتَّى مَاتَ جُوعًا فَلَا هِىَ أَطْعَمَتْها وَلَا أَرْسَلَتْها تَأْكُلُ مِنْ خَشَاشِ الأَرْضِ». (صحيحن). «زنى بخاطر يك گربه كه آن را حبس كرده بود به دوزخ رفت. گربه از گرسنگى جان داد و آن زن نه آن را طعام مى‏داد و نه آن را رها مى‏كرد تا از حشرات و خاشاك زمين تغذيه شود».

 3- مقدار نفقه واجب عبارت است از: طعام سالم، نوشيدنى خوشگوار، لباسى كه جلوى ضرر گرمى و سردى را بگيرد و مسكنى كه شايستگى سكونت را داشته باشد، همه در اين مقدار اتفاق دارند و اختلاف در كميت و كيفيت آن است، زيرا كه كيفيت يا چند چون نفقه منوط به توان مالى انفاق كننده و وضعيت زندگى كسانى است كه بر آنان انفاق مى‏شود. روى اين حساب بهتر است كه اين مسأله به قضات محترم سپرده شود تا آنان با توجه به وضعيت و شرايط مالى مسلمانان و طبق صلاحديد و با عنايت به شرايط زمان و مكان تصميم لازم را اتخاذ نمايند.

4- نفقه چه زمانى ساقط مى‏شود:

 نفقه در شرايط زير ساقط مى‏شود:

 1- همسر هر گاه ناشزه شود و سركشى كند يا شوهر را براى همبسترى نگذارند، حق نفقه ندارد. زيرا نفقه در عوض استمتاع و بهره جنسى است كه شوهر از همسر مى‏برد. و هر گاه بهره گرفتن بدون عذر ميسر نباشد، نفقه ساقط مى‏گردد.

 2- مطلقه رجعيه وقتى عدتش سپرى شود، حق نفقه بر شوهر ندارد چون بائنه مى‏شود.

 3- مطلقه حامله بعد از وضع حمل، اگر فرزند شوهرش را شير مى‏دهد، بر شوهر لازم است كه مزدش را بدهد. خداوند مى‏فرمايد: «فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآَتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ» (الطلاق: 6). «هر گاه زنان مطلقه فرزندان شما را شير بدهند، مزد آنان را بدهيد».

4- والدين هرگاه مستغنى شوند يا اينكه فرزند فقير و نيازمند باشد بگونه‏اى كه بيش از غذاى شب را نداشته باشد، نفقه والدين از عهده او ساقط مى‏شود، زيرا خداوند بيش از حد توان كسى را مكلف نمى‏سازد.

 5- فرزندان پسر وقتى بالغ شوند و دختران وقتى ازدواج كنند نفقه آنان ساقط مى‏شود و بر پدر واجب نيست كه نفقه آنان را تأمين كند. اگر فررند پسر بالغ است ولى مجنون يا ديوانه است، در اين صورت نفقه بر عهده پدر است.

 توجه: بر مسلمان واجب است كه با خويشاوندان، و نزديكان پدر و مادرش احسان كند، اگر به لباس، طعام و مسكن نياز پيدا كردند به كمك آنان مبادرت ورزد، و اولويت به ترتيب قرابت و خويشاوندى باشد، رسول اكرم صلی الله علیه وسلم مى‏فرمايد: «يَدُ الْمُعْطِي الْعُلْيَا، وَابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ: أُمَّك وَأَبَاك، وَأُخْتَك وَأَخَاك، ثُمَّ أَدْنَاك فَأَدْنَاك» (نسائى و دارقطنى). «دست دهنده بالا است، ابتداء به كسانى انفاق كن كه تحت تكفل تو هستند، به مادر، پدر، خواهر و برادرت، بعد به ترتيب بر نزديكانت».

 اگر مالك حيوان، از تغذيه حيوانات خوددارى كند، حيوانات بايد فروخته شوند يا ذبح شوند تا در اثر گرسنگى معذب نشوند، چون عذاب دادن حيوانات حرام است. رسول اكرم صلی الله علیه وسلم مى‏فرمايد: «دَخَلَتِ النَّارَ امْرَأَةٌ فِى هِرَّةٍ... الخ»

وصلی الله وسلم علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه أجمعین.‏